| Πολλές και διάφορες απόψεις ακούγονται αυτές τις μέρες για το αν ο Φιντέλ Κάστρο ήταν επαναστάτης ή δικτάτορας. Όλες αυτές οι συζητήσεις όμως, είναι άνευ ουσίας, γιατί οι δύο αυτές έννοιες, του επαναστάτη και του δικτάτορα, είναι ταυτόσημες. Οι επαναστάσεις ανατρέπουν την καθεστηκυία τάξη και φέρνουν πάντα μια άλλη. Ο σημερινός αρχηγός μιας επιτυχημένης επανάστασης είναι ο αυριανός δικτάτορας, όπως στην προκειμένη περίπτωση o Φιντέλ Κάστρο. Ο εκλιπών ηγέτης της Κούβας, αφού πέτυχε το επαναστατικό του κίνημα, κατάφερε να παραμείνει στην εξουσία για μισό αιώνα κι όταν αναγκάστηκε για λόγους υγείας να αποσυρθεί, παρέδωσε με αυτοκρατορικό στυλ την εξουσία στον αδελφό του. Πολλοί άνθρωποι αυταπατώνται, ότι θα βελτιωθεί τάχα η ζωή τους αν οργανωθούν σε συλλόγους, κόμματα κ.λπ.. «Σηκωθείτε από τους καναπέδες», φώναζαν προ ετών οι Αγανακτισμένοι, «και βγείτε στις πλατείες». |
Μα, ένας άνθρωπος απαίδευτος, είτε στο σπίτι κάτσει είτε στην πλατεία πάει, πάλι απαίδευτος θα είναι και πάλι άλυτο θα παραμένει το πρόβλημά του. Κι όσοι τέτοιοι κι αν μαζευτούν στις πλατείες, τίποτε πάλι δεν πρόκειται να αλλάξει προς το καλύτερο.
Κι αν πολλοί απαίδευτοι συσπειρωθούν και φτιάξουν ένα κλαμπ (οργάνωση, κόμμα, ο,τιδήποτε), ένα κλαμπ απαιδεύτων θα έχουν καταφέρει να φτιάξουν και τίποτε περισσότερο. Κι αν δημιουργήσουν ένα μαζικό κίνημα, κάνουν επανάσταση κι ανατρέψουν το δικτατορικό καθεστώς που τους καταπιέζει, πάλι δεν πρόκειται να βελτιωθεί η ζωή τους. Μια τρύπα στο νερό θα έχουν καταφέρει να κάνουν. Θα εξακολουθήσουν να είναι ένας συρφετός απαίδευτων, που θα χειραγωγούνται και θα καταπιέζονται στο εξής από κάποιο νέο δικτάτορα ─στη θέση του παλιού ανατραπέντα─, συνήθως τον αρχηγό της επανάστασης.
Προκειμένου να βελτιωθεί μια κοινωνία πρέπει να βελτιωθεί το κάθε άτομό της ξεχωριστά κι αυτό επιτυγχάνεται μόνο με αυτογνωσία και παιδεία κι όχι με οργανώσεις, μαζικά κινήματα κι επαναστάσεις. Όλα τα μαζικά κινήματα εκμηδενίζουν το άτομο, για το οποίο η υπακοή και η πίστη θεωρούνται οι μεγαλύτερες αρετές. Επιπλέον, ο όχλος του χαρίζει ένα αίσθημα ακατανίκητης δύναμης. Η ανωνυμία μέσα στον όχλο και η διάχυση της ατομικής ευθύνης ελευθερώνουν ένστικτα, που αν ήταν μόνο του το άτομο θα λογόκρινε.
Χάνοντας την κρίση και τη βούλησή του το άτομο, περιέρχεται σε μια ειδική κατάσταση υποβολής, θυμίζοντας τη σαγήνη που ασκεί ο υπνωτιστής στον υπνωτισμένο. Η μάζα στερείται ικανότητας λογικής σκέψης και κριτικής, εύκολα χειραγωγείται, παρασύρεται, παραπλανάται, υποχωρεί και ενδίδει. Το άτομο μέσα στον όχλο μεταμορφώνεται σε ένα εύπιστο, ευμετάβλητο, παρορμητικό πλάσμα, ικανό για κάθε ακρότητα, έχοντας θυσιάσει τα όποια οφέλη του ορθού λόγου. Σε κλάσματα δευτερολέπτου η συμπάθεια γίνεται λατρεία και η αντιπάθεια μίσος. Ο όχλος επιτρέπει την είσοδο στη βαρβαρότητα.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα όλων αυτών, αποτελεί η πολυδιαφημισμένη στο δυτικό κόσμο Γαλλική Επανάσταση. Οι γάλλοι βυθίστηκαν σε μια άβυσσο αίματος και φωτιάς, για να αναδυθούν ξανά στην επιφάνεια υπό την εξουσία ενός στρατιωτικού δικτάτορα, που στέφθηκε αυτοκράτορας. Η επανάσταση που βασίστηκε στο πολιτιστικό επίπεδο της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, κατέληξε στο θεοκρατούμενο, δικτατορικό, εθνικιστικό κι επεκτατικό καθεστώς του Ναπολέοντα.
Η Γαλλική Επανάσταση δεν έφερε στον λαό την επιθυμητή ελευθερία,
αλλά τελείωσε με την Τρομοκρατία. Στη συνέχεια την εξουσία ανέλαβε το Διευθυντήριο
και αργότερα ο Ναπολέων Βοναπάρτης, ο οποίος έγινε αυτοκράτορας των γάλλων το 1804.
Η Γαλλική Επανάσταση αποτελεί ορόσημο της κοινωνικής μετάλλαξης από τη φεουδαρχική
στην αστική κοινωνία. Επάνω στο μύθο της έχει στηθεί το σύγχρονο κοινοβουλευτικό αστικό κράτος.
| Οι τρομοκράτες της Βαστίλης Mέχρι ποιου σημείου μπορεί ένα κράτος να αποκτηνώνει νομίμως τους εχθρούς του; Πότε θεωρείται σωστό να φυλακίζει αυθαίρετα τους ύποπτους για υπονόμευση του καθεστώτος; Είναι δυνατόν να δικαιολογηθεί η τρομοκρατία ως μέσον εφαρμογής κάποιας πολιτικής; Αυτά είναι ερωτήματα, που σήμερα δε θα έπρεπε να χρήζουν απαντήσεων, ωστόσο πρέπει να απαντηθούν. Αυτό επιχειρείται στο βιβλίο «Οι τρομοκράτες της Βαστίλης» (έκδ. «Μοντέρνοι Καιροί», Αθήνα, 2008) του ειδικού ερευνητή της Γαλλικής Επανάστασης και καθηγητή του πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ, David Andress. Τα τελευταία διακόσια χρόνια έχουμε επανειλημμένα θεωρήσει δεδομένο το γεγονός ότι ζούμε σε έναν κόσμο εναρμονισμένο με τα προνόμια του φιλελεύθερου πολιτισμού, έναν κόσμο που κατάργησε τη δουλεία, θέσπισε ανθρωπιστικούς κανόνες για τη διεξαγωγή των πολέμων, έφτιαξε μια γνήσια δημοκρατία και διαφύλαξε την προοπτική της παγκόσμιας ειρήνης. |  |
Έναν κόσμο, εν ολίγοις, όπου η πρώτη φράση της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων ─ηλικίας εβδομήντα περίπου ετών─ ότι «όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι ως προς την αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα» είχε νόημα.
Εντούτοις, ─όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας─ αυτός ο ίδιος κόσμος είναι επίσης ο κόσμος των τυραννικών αποικιακών καθεστώτων, των πειραμάτων ευγονικής στο όνομα τον εκσυγχρονισμού, των φρικαλεοτήτων των δύο παγκόσμιων πολέμων και των επονείδιστων διαστροφών που γέννησε η δαρβίνειος επιστήμη, του φυλετικού αφανισμού και της εδώ και μισό αιώνα σκέψης για την επιβολή ενός εσκεμμένου πυρηνικού ολέθρου.
 | Στο ξημέρωμα αυτού του ταραγμένου εκσυγχρονισμού σημειώθηκε η Γαλλική Επανάσταση. Οι ηγέτες της γνώριζαν τις θεμελιώδεις ανθρωπιστικές αρχές της Εποχής της Λογικής, ανήκαν σε μία γενιά, η οποία καταργούσε το κράτος της τυραννίας σε όλο τον ευρωπαϊκό κόσμο, βελτίωνε το μηχανισμό της δικαιοσύνης, μετατρέποντάς τον από κολασμό σε αναμόρφωση, και αμφισβητούσε τη νομιμότητα της δουλείας. Ο συντηρητισμός γεννήθηκε μέσα στην επανάσταση, το ίδιο συνέβη, πολύ πιο άμεσα, και με το φιλελευθερισμό, την αποκρυστάλλωση της μέριμνας για τον πολίτη ως άτομο και για τα δικαιώματά του, που είχαν εμπνεύσει τις αρχικές επαναστατικές διακηρύξεις του 1789. Τα δύο αυτά πολιτικά κινήματα θα κυριαρχούσαν από κοινού στο σύγχρονο κόσμο, μέχρις ότου, στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα, με την ενδυνάμωση των περιθωριοποιημένων εργατικών τάξεων, παρεισέφρησε κι ο σοσιαλισμος. |
Ωστόσο, ο σοσιαλισμός ήταν επίσης παιδί της Γαλλικής Επανάστασης. Από την πλευρά της διανόησης, η εικόνα της «ιστορίας εν τω γίγνεσθαι» που σχημάτισε ο Καρλ Μαρξ, προέρχεται στο σύνολό της από τους φιλελεύθερους συγγραφείς, οι οποίοι είδαν στην Επανάσταση την αναπόφευκτη άνοδο της μπουρζουαζίας.
Εν τω μεταξύ, και ο εθνικισμός επίσης, δίχως τον οποίο η ιστορία των τελευταίων 150 ετών είναι απλώς αδιανόητη, γεννήθηκε στις σύγχρονες μορφές του μέσα από τις προσδοκίες και τις διαμάχες της επαναστατικής περιόδου. Η σύγχρονη έννοια της εθνικής ταυτότητας, της ενεργούς ένταξης στο σώμα των πολιτών ενός έθνους με την αποδοχή του βάρους των συναφών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, είναι προϊόν αυτών των αναταραχών.
Η Γαλλική Επανάσταση, για την οποία ο Ουίλιαμ Ουέρτζουερθ εγκωμιαστικά έγραψε «τι ευτυχία να ζήσεις το ξημέρωμα αυτό», είναι επίσης η Επανάσταση, που έκανε την Τρομοκρατία γνωστή στην Ευρώπη, περνώντας τα χιλιάδες θύματά της από το εκσυγχρονισμένο, ανθρωπιστικό, θανατηφόρο λεπίδι της γκιλοτίνας, αναστατώνοντας ένα ολόκληρο βασίλειο με την παρανοϊκή καταδίωξη των διαφωνούντων και την ανηλεή καθυπόταξη του ατόμου σε έναν απρόσωπο, εθνικό, ιδεολογικό αγώνα.
Πολλοί υποστήριξαν ότι η Τρομοκρατία ήταν σύμφυτη με τις καινοτομίες της Επανάστασης ─ένα επιχείρημα που χρησιμοποιήθηκε από τους αντιδραστικούς και τους καθολικούς στις αναρίθμητες σφοδρές κριτικές τους─ ή ότι ήταν σύμφυτη με την πολιτική κουλτούρα, από την οποία προήλθε η ίδια η Επανάσταση. Σήμερα, η άποψη αυτή προβάλλεται έντονα από το τέλος της δεκαετίας του 1980. Στα χρόνια της παρακμής του Ψυχρού Πολέμου, και ιδιαίτερα μετά την πτώση του σοβιετικού μπλοκ, ελάχιστη αξία δόθηκε στις προηγούμενες ερμηνείες, που τοποθετούσαν την επανάσταση στην καρδιά των εκσυγχρονιστικών αλλαγών.
Αντιθέτως, η γνώμη των ιστορικών επικεντρώθηκε στη θεωρούμενη ως ιδιάζουσα και φαύλη ποιότητα της επαναστατικής διαλεκτικής, στο πώς η επαναστατική εξουσία στην προσπάθειά της να διαμορφώσει τη γλώσσα, να δώσει νέα ονόματα σε παλιά πράγματα, κατέληξε σε άγρια και παράλογη εξουσιαστική μέθη, σε υποχρέωση να αλλάξει τα πάντα και να αναπλάσει την ανθρωπότητα στα πρότυπα μιας εικόνας τόσο εξαγνισμένης, που διεστραμμένα κατάντησε άνευ σημασίας, μια απλή δικαιολογία για περαιτέρω εκκαθαρίσεις και εκτελέσεις όσων δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις αυτής της εικόνας.
Όλα τα συγγράμματα που αναφέρονται στις παρανοϊκές τάσεις των επαναστατών, τάσεις οι οποίες επιβεβαιώνονται ξανά πλήρως και στην παράλληλη εμπειρία της Αμερικανικής Επανάστασης, ελάχιστη σημασία δίνουν στο πώς τέτοιες πεποιθήσεις τροφοδοτήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις προδοσίες, άλλες πραγματικές και εκούσιες, άλλες υπερβολικές και ακούσιες, που στοίχειωναν τον πυρήνα της επαναστατικής πολιτικής ιδεολογίας.
|
Στο λαό κυκλοφορούσαν διάφοροι μύθοι για πολυάριθμους και άγνωστους κρατούμενους στα μπουντρούμια της Βαστίλης, της πιο διαβόητης φυλακής της Γαλλίας στις ανατολικές παρυφές του Παρισιού, για βασανιστήρια, αλυσοδεμένους σκελετούς, υπόγεια κρατητήρια κ.τ.λ.. Στις 14 Ιουλίου του 1789, όχλος μερικών εκατοντάδων ξεσηκώθηκαν, πήραν τα όπλα, πολιόρκησαν και κυρίευσαν τη Βαστίλη.
Όταν πραγματοποιήθηκε η άλωση, βρήκαν μέσα μόνο επτά κρατούμενους: τέσσερις πλαστογράφους, δύο τρελούς (για έναν εκ των οποίων η οικογένειά του είχε πληρώσει, ώστε να εγκλειστεί) και τον γνωστό σαδιστή Μαρκήσιο ντε Σαντ. Όλοι ζούσαν υπό σχετικά καλές συνθήκες. Μερικές μέρες μετά την απελευθέρωσή τους, οι τέσσερις εξ αυτών φυλακίστηκαν και πάλι σε άλλη φυλακή.
Το επεισόδιο αυτό καθεαυτό ήταν περιορισμένης σημασίας και καμία ουσιώδη πολιτειακή αλλαγή ή κάποιο άλλο συνταρακτικό γεγονός δεν επέφερε. Παρά ταύτα, η μετέπειτα προπαγάνδα το ανήγαγε σε σύμβολο της Γαλλικής Επανάστασης καθιερώνοντας μάλιστα την ημερομηνία του γεγονότος σε εθνική επέτειο της Γαλλίας.
Όσα γεγονότα συνέβησαν στο διάστημα των πέντε χρόνων και των δυο βδομάδων που μεσολάβησαν από την αιματηρή εκδίκηση εκείνης της ζεστής ημέρας του Ιουλίου μέχρι τη στιγμή που ο αρχιτέκτονας της Τρομοκρατίας, ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος, αποκεφαλίστηκε στο κέντρο του Παρισιού ενώ το πλήθος αγαλλίαζε, είναι πολύ εύκολο να παρουσιαστούν ως απλές σφαγές και βιαιότητες του όχλου.
Οι πράξεις του πλήθους στις 14 Ιουλίου του 1789 ήταν αντιδράσεις — δεν είχε την παραμικρή αμφιβολία για τον υπαρκτό κίνδυνο που αντιμετώπιζε, έναν κίνδυνο που ήταν εξίσου υπαρκτός και στα χρόνια που θα ακολουθούσαν. Κανένας δε θα μπορούσε να απαλλάξει με καθαρή συνείδηση τους επαναστάτες από τις κατηγορίες για τις πράξεις τους, ειδικά το 1794, όταν αυτή καθαυτή η Τρομοκρατία βρισκόταν στο αποκορύφωμά της και η ίδια η δικαιοσύνη οδηγούσε στη σφαγή άτομα, που λογικά ήταν αθώα.
| Η Τρομοκρατία δεν ήταν κάποιο ήδη υπάρχον μυστηριώδες συστατικό των κοινωνικών αναταραχών που βγήκε απρόσκλητο στην επιφάνεια για να σπείρει τον όλεθρο. Ήταν πάνω απ' όλα η αποτυχία γενικής ομοφωνίας, με αποτέλεσμα έναν πραγματικό εμφύλιο πόλεμο, που για περισσότερα από τρία χρόνια οδηγούσε σταθερά στην ολοκληρωτική πτώση. Τον Ιούλιο του 1789, επιτράπηκε στο μονάρχη, για τον οποίο υπήρχαν υποψίες ότι συνωμοτούσε εναντίον τον λαού του, να παραμείνει στο θρόνο του μέχρι τον Αύγουστο του 1792, και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της περιόδου αυτής συνέχισε να θεωρείται, με τυφλά αισιόδοξο τρόπο, ως ο πιθανός σωτήρας του λαού του από την εξέγερση των αριστοκρατών. Είχε επίσημα οριστεί, μερικούς μόνο μήνες μετά την πτώση της Βαστίλης, ως «Αποκαταστάτης της Ελευθερίας των Γάλλων». Το 1791 μάλιστα, μετά την προσπάθειά του να εγκαταλείψει τη χώρα και να υποκινήσει μια ευρύτερης κλίμακας αντεπανάσταση, του είχε επιτραπεί να ανέβει και πάλι στο θρόνο. Οι επαναστάτες ήταν τόσο αισιόδοξοι που, το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, τα πλήθη στην πρωτεύουσα και σε διάφορα άλλα μέρη χάρηκαν όταν ο βασιλιάς ανήγγειλε ─και έδωσε τον ψεύτικο όρκο─ ότι θα δεχόταν το νέο Σύνταγμα και θα βασίλευε μέσω μιας εκλεγμένης συνέλευσης. Επίσης, η εδραιωμένη πεποίθηση ότι οι εχθροί τους δεν επρόκειτο ούτε να αλλάξουν ούτε να μετριάσουν τις απαιτήσεις τους εμψύχωνε τους επαναστάτες και προκάλεσε, για παράδειγμα, τη σφαγή στις φυλακές του Παρισιού το Σεπτέμβριο του 1792, γεγονός που συχνά θεωρείται ορόσημο στην πορεία της Τρομοκρατίας. Θα χρειαζόταν όμως μια μεγαλύτερη σειρά καταστροφών και προδοσιών για να προκληθεί η σφαγή του 1794, καθώς ένα σωρό λανθασμένες πολιτικές, θρησκευτικές, και πολιτιστικές τακτικές διέλυσαν τη χώρα. Τέτοιου είδους παράδοξα αφθονούσαν κατά την περίοδο εκείνη. Οι επαναστάτες που έμοιαζαν να διακατέχονται από τα πλέον έντονα ανθρωπιστικά συναισθήματα ─στο νού μας έρχεται ο Νταντόν─ είναι εκείνοι που σημάδεψαν τα πολιτικά πράγματα με τη διαφθορά τους. Εκείνοι που έζησαν μία άμεμπτη ηθικά ζωή —κανείς δεν έζησε τόσο ασκητικά όσο ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος— ήταν οι πιο πρόθυμοι να στείλουν αθώους στο θάνατο με την κατηγορία της προδοσίας. |  Ο Ζορζ-Ζακ Νταντόν. Νομικός, μαχητικό στέλεχος των Κορδελιέρων, υπουργός Δικαιοσύνης, ένας από τους σημαντικότερους ηγέ- τες της Γαλλικής Επανάστασης. Το 1794 όμως, θεωρήθηκε ύποπτος συμβιβαστικών τάσεων και κατηγο- ρήθηκε για οικονομικά σκάνδαλα, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί και να εκτελεστεί μαζί με τους κυριότε- ρους οπαδούς του στη γκιλοτίνα.  Ο Νταντόν στο ικρίωμα, Απρίλιος 1794. |
Εκείνοι, που σταμάτησαν την Τρομοκρατία και παρέδωσαν τελικά τη Γαλλία στη στρατιωτική δικτατορία ήταν εκείνοι που κατά τη διάρκειά της αποκόμισαν τα περισσότερα οφέλη.
Στο θάνατο που η ίδια η Τρομοκρατία έσπερνε και ο οποίος συχνά θεωρήθηκε το κύριο χαρακτηριστικό της, υπάρχει κάποια αμφισημία. Ο επίσημος μηχανισμός της Τρομοκρατίας, που δίκαζε πολιτικούς εχθρούς και προδότες, εκτέλεσε περίπου δεκαεπτά χιλιάδες άτομα σε όλη τη Γαλλία. Τα στρατοδικεία και οι ad hoc εκτελέσεις ένοπλων επαναστατών που αιχμαλωτίζονταν, εξουδετέρωσαν άλλες τριάντα ή σαράντα χιλιάδες ακόμη άτομα, και υπολογίζεται ότι ο αριθμός των νεκρών από τις φρικαλεότητες γενικά του εμφύλιου πολέμου —και των ανεξέλεγκτων ασθενειών— ανέρχεται στις διακόσιες χιλιάδες περίπου. Εντούτοις, στις ίδιες συγκρούσεις χάθηκαν περίπου άλλοι τόσοι, υπερασπιζόμενοι τη «Δημοκρατία της Τρομοκρατίας», οι οποίοι πίστεψαν ότι έδωσαν τη ζωή τους για έναν ευγενή σκοπό.
Οι πόλεμοι του αυτοκράτορα Ναπολέοντα υπερέβησαν κατά πολύ τις απώλειες αυτές, και οι περισσότεροι από τους νεκρούς ήταν νεαροί κληρωτοί που είχαν τις ίδιες επιλογές με τα άτυχα θύματα της γκιλοτίνας. Ελάχιστοι έκλαψαν τους νεκρούς τον Αούστερλιτς, του Μποροντίνο ή του Βατερλό, και οι δολοφόνοι τους ποτέ δεν κατηγορήθηκαν.
Η Φάρμα των Ζώων
και η Ρώσικη Επανάσταση
Η «Φάρμα των Ζώων» του Τζορτζ Όργουελ αναφέρεται με αλληγορικό τρόπο σε μία δυστοπική ιστορία, κατά την οποία τα ζώα μιας φάρμας μη ανεχόμενα τη σκληρή αντιμετώπιση του ανθρώπου-αφέντη επαναστατούν. Η φάρμα είναι πλέον ελεύθερη. Το πολιτικό σκηνικό που ακολουθεί είναι γενικά αισιόδοξο, όμως ένα γουρούνι εγκαθιδρύει μονοκρατορία με τη βοήθεια των σκυλιών, τα οποία είχε αναθρέψει από μικρά.
Αποκτά όλο και περισσότερη εξουσία, περιορίζει όλο και περισσότερες ελευθερίες που είχαν έρθει μετά την επανάσταση, αναθεωρεί όλο και περισσότερους νόμους που είχαν καθιερώσει και γενικά κάνει τη ζωή για τα ζώα όλο και πιο αφόρητη.
Τελικά, τα ζώα δεν κατάφεραν τίποτε με την επανάσταση. Ήταν πάλι σκλαβωμένα, όπως και παλιά. Μάλιστα τώρα ήταν σκλαβωμένα και με τις τελευταίες μεθόδους· παράδειγμα για τις άλλες φάρμες.
Στο βιβλίο αντανακλώνται τα γεγονότα που οδήγησαν στη Ρώσικη Επανάσταση του 1917 και ακολούθως στη Σταλινική περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο Όργουελ, δημοκρατικός σοσιαλιστής, ήταν επικριτής του Στάλιν και εχθρικός προς τη Σταλινική Μόσχα, ενώ είχε δραστηριοποιηθεί εναντίον της ιδεολογίας του Σταλινισμού. Πίστευε ότι η Σοβιετική Ένωση μετεξελίχθηκε σε μία βάναυση δικτατορία, θεμελιωμένη σε μία ιδιαίτερη προσωπικότητα και ενισχυμένη από την κυριαρχία του τρόμου.
Η Επανάσταση του 1821
και το προτεκτοράτο «Ελλάς»
 | Κατά την Επανάσταση του 1821 σημειώθηκαν πολλλές βαρβαρότητες, εμφύλιοι πόλεμοι, κι άλλα πολλά εγκλήματα, όπως σε όλες τις επαναστάσεις εξ άλλου. Το αποτέλεσμά της ήταν κι εδώ μια τρύπα στο νερό. Οι δήθεν αγωνιζόμενοι υπέρ βωμών και εστιών δημιούργησαν ουσιαστικά ένα κράτος, στο πλαίσιο του οποίου να μπορούν αφ΄ενός να διαιωνίζουν την εξουσία τους μεταβιβάζοντάς την στα παιδιά τους, και αφʼ ετέρου να νομοθετούν κατά το δοκούν, ώστε οι ίδιοι να φοροδιαφεύγουν, να καταχρώνται δάνεια, που εισάγονται για επενδύσεις κ.λπ., ενώ οι λοιποί πληθυσμοί να εξακολουθούν, όπως κι επί οθωμανικής αυτοκρατορίας, να εργάζονται κολλήγοι στα βακούφια της Εκκλησίας και του κάθε ρωμιού κοτζάμπαση. |
Χαρακτηριστικά του κράτους από τότε έως και σήμερα, είναι η υπανάπτυξη, η διαφθορά, τα ρουσφέτια, τα πλάγια μέσα, οι διαπλεκόμενες συναλλαγές κι άλλες παθογένειες, κι αυτό, γιατί δεν οργανώθηκε με κανόνες ευνομίας, αλλά με κανόνες Μαφίας.
