Κείμενα αφιερωμένα
στον Γιάνη Γιανουλόπουλο
έκδ. «Ασίνη», 2012
 |
|
- Οι οθωμανικοί χρόνοι στο βουλγαρικό εθνικό αφήγημα (Νάντια Ντάνοβα).
- Η θεώρηση των παρελθουσών εποχών: μυθοδαιμονολογίες (Στέφανος Πεσμαζόγλου).
Τα μοτίβα, οι χρονικότητες και οι μηχανισμοί ανάδυσης τού εθνικισμοὑ στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τα Βαλκάνια, ο ρόλος τής θρησκειας στη διαμόρφωση «εθνικών ταυτοτήτων» και ο αναστοχασμός πάνω στην ίδια την ιστοριογραφική λειτουργία αποτελούν ερευνητικές εστίες των κειμένων, που έχουν συμπεριληφθεί στο 472 σελίδων υπό κρίση βιβλίο. (Ορισμένοι τίτλοι των θεμάτων του φαίνονται παραπάνω).
Ο τίτλος, περί αθέατων όψεων τής Ιστορίας, όπως αναφέρεται στην εισαγωγή τού βιβλίου, μάς παραπέμπει σε ένα εγχείρημα δύσκολο, όμως για τον κριτικό ιστορικό αταλάντευτο και διαρκές. Από καταβολής τους οι ανθρωπιστικές σπουδές αναμετρώνται με το μεγάλο στόχο τής αποκάλυψης αυτού, που, ασφαλώς όχι τυχαία, παραμένει συγκαλυμμένο και, ως εκ τούτου, γνωστικό απροσπέλαστο.
Σε όλες τις εποχές, οι εξουσίες θεμελιώνουν την αναπαραγωγή τους στη συστηματική διαστρέβλωση και την αποσιώπηση, μια διαδικασία, στην οποία η ιστορία διαδραματίζει ρόλο πρόδηλα σημαίνοντα, που είναι όμως και χαρακτηριστικά Ιανικός. Καθώς συνιστά προνομιακό τόπο συγκρότησης συλλογικών οντολογικών αφηγημάτων και ταυτοτήτων (απαντήσεις στο εναγώνιο υπαρξιακό ερώτημα ποιοι είμαστε;) η ιστορία αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί πρόσφορο πεδίο για την εγχάραξη και προώθηση διαφόρων μορφών ιδεολογίας.
Η ιστοριογραφική συζήτηση, συχνά πομπὡδης και φιλοσοφίζουσα, βαρύνεται εντούτοις με χτυπητές λογικές ανακολουθίες και χάσματα. Δεσπόζουσα ανάμεσά τους είναι η νοηματική συναίρεση ιστορικών γεγονότων από τη μια, και τής ερμηνείας τους από την άλλη. Υποστηρίχθηκε συγκεκριμένα, πως, καθώς κάθε πραγματολογία διαμεσολαβείται από την παρέμβαση τού ιστορούντος υποκειμένου, ανερμήνευτο παρελθόν «δέν υφίσταται». Είναι όμως έτσι; Ή μήπως το συμπέρασμα υπερβαίνει και παραχαράσσει τις προκείμενες;
Όσο πολλές, υπαινικτικές και ως εκ τούτου δυσδιάκριτες κι αν είναι οι επιμέρους εκδοχές τού επιχειρήματος, η απλότητα τού τελευταἱου παραμένει απαράγραπτη. Η πρόταση, λ.χ., ότι τη στιγμή τής προσάρτησης τής Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος, ο ελληνικός πληθυσμός της ήταν τρίτος σε μέγεθος, μετά τους εβραίους και τους μουσουλμάνους είναι είτε αληθής είτε ψευδής και τρίτη επιλογή δέν υπαρχει. Η σχετικοποίηση, αντιθέτως, ολόκληρου τού φάσματος συμβάν - πραγμάτευση - ερμηνεία όχι μόνο την κριτική σκέψη δέν προάγει, αλλά -τουναντίον- μάς απειλεί με θεωρητικό παλιμπαιδισμό.
Υφίσταται «πραγματικό» παρελθόν ανεξάρτητα από τις αξιακές, μεθοδολογικές και αφηγηματικές προτιμήσεις τού ιστορικού; Μπορούμε τελικά να ξεχωρίσουμε τα res gestae από την historia rerum gestarum; Αναλογιζόμενοι μια από τις κλασικές ρήσεις τού E. H. Carr, ότι «επειδή ένα βουνό φαίνεται να έχει διαφορετικά σχήματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, δέν σημαίνει, πως αντικειμενικά ή δέν έχει καθόλου σχήμα ή έχει μια απειρία σχημάτων», μπορούμε ασφαλώς να απαντήσουμε καταφατικά.
Καθώς η ιστορία τού κάθε ιστορικού αποτελεί «δική του» σύνθεση, δέν μπορεί βέβαια ποτέ να είναι «ουδέτερη». Δέν συνάγεται όμως εξ αυτού, ότι δέν μπορεί να είναι «αληθής» ή «ψευδής», ανάλογα με το αν παραποιεί το εμπειρικό υλικό ή όχι.
Η ιστοριογραφική φαντασία εξακολουθεί βέβαια να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο -οι πηγές δέν μιλούν από μόνες τους, και πράγματι «απαντούν» σε ερωτήματα, που ο ιστορικός θέτει για δικούς του συγκεκριμένους επιστημικούς και θεωρητικούς λόγους- η ερμηνεία «είναι το αίμα τής ζωής για την ιστορία», έγραφε ο Carr. Πάντοτε όμως, εντός των ορίων μιας δυνάμενης να τεκμηριωθεί παρελθοντικής πραγματικότητας.
Η αντιδιαστολή ανάμεσα στην ερμηνεία και τα πραγματολογικά στοιχεία οφείλει να μάς απασχολήσει όχι λόγω τής θεωρητικής της ευρηματικότητας, αλλά γιατί ανοίγει διάπλατα την πόρτα στον αντιδραστικό ιρασιοναλισμό - μέσω τής άποψης, ότι, αφού τα «πραγματικά περιστατικά» είναι απροσπέλαστα (κάθε ιστορία είναι εξίσου ερμηνευμένη), μια εμπειρικά τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία μπορεί να ανασκευαστεί με ένα απλό «δέν το πιστεύω» ή «δέν με νοιάζει». Πρόκειται για στοιχεία, που εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο οι σύγχρονες αντιδραστικές ιδεολογίες.
Στην Ελλάδα οι επιπτώσεις τής στάσης αυτής έγιναν φανερές κατά την πρόσφατη διαμάχη για το εγχειρίδιο ιστορίας τής ΣΤ' Δημοτικού, όταν η προγραμματική υποτίμηση τής πραγματολογίας οδήγησε σε αποχή από τη συστηματική κατάδειξη των πολλών εμπειρικών παραχαράξεων, στις οποίες προβαίνει η εθνική (και, εμπράκτως, εθνικιστική) ιστορία: τής εμπρόθετα επιλεκτικής και καθοδηγούμενης μνήμης, που αναπαράγει εμπειρικά ψεύδη και όχι απλώς συμπληρωματικές - εναλλακτικές αλήθειες ή διαφορετικές γωνίες θέασης τού παρελθόντος. Το γεγονός, ότι η αποδόμηση τού εθνοκεντρικού κώδικα επιχειρήθηκε συχνά με όρους πραγματολογικού σχετικισμού, με την προσοχή να είναι στραμμένη σχεδόν εξ ολοκλήρου σε prima facie ισοδύναμους «αφηγηματικούς τροπισμούς», παρείχε στους πατριδοκάπηλους μια ιδιότυπη νομιμοποίηση μέσω τής έμμεσης πλην σαφούς αναγνώρισης τού «δικαιώματός» τους να αντιλαμβάνονται την ιστορία έτσι όπως, αυτοί επιθυμούν και αναλόγως να την προπαγανδίζουν προς ευήκοα πλήθη.
Το ατελέσφορο τής μεταμοντέρνας εκστρατείας είχε και έχει βέβαια οδυνηρές προεκτάσεις. Κωμικοτραγικό είναι, αίφνης, το παράδειγμα τού λαλίστατου κοσμήτορα τής Θεολογικής Σχολής τού ΑΠΘ, Ιωάννη Κογκούλη, ο οποίος, σε συνέντευξη, που παραχώρησε στη Δημοτική Τηλεόραση Θεσσαλονίκης TV 100 (28/8/2008), αισθάνθηκε αρκετά ασφαλής, ώστε να υποστηρίξει την άποψη, ότι στόχος τής εκπαίδευσης οφείλει να είναι όχι η διαύγαση κανενός είδους «αλήθειας», αλλά η εκπαίδευση (ως κατάρτιση) στις εθνικές παραδοσεις. Επιστέγασε μάλιστα την άποψή του με το επιχείρημα ότι, όπως στην Άπω Ανατολή μαθαίνουν «στη νεολαία τους» να τρώει φίδια, έτσι κι εμείς εδώ οφείλουμε «να την μάθουμε να τρώει κοντοσούβλι»!
Αλλά υπάρχουν και χειρότερα. Στην ομιλία του στην 76η Διεθνή 'Εκθεση Θεσσαλονίκης, αρχηγός μεγάλου κόμματος με συμμετοχή στην τρικομματική κυβέρνηση Παπαδήμου μεταξύ άλλων τόνισε: «Η Ιστορία διδάσκεται στα παιδιά μας, χωρίς να καλλιεργεί ούτε την υπερηφάνεια για την πατρίδα τους ούτε την κριτική σκέψη. Σαν να διδάσκεται όχι σε ελληνόπουλα, αλλά σε “μαθητευόμενους διεθνιστές”... Σαν ένα αόρατο χέρι να έσβησε κάθε αναφορά στην εθνική ιδιοπροσωπεία, στην εθνική παράδοση τού τόπου αυτού. Σαν να μή θέλουμε τα παιδιά μας να νιώσουν την ελληνικότητα και να γίνουν μέτοχοι τής πολιτιστικής μας παράδοσης... Αυτό θα το τελειώσω! Και το περιεχόμενο των διδακτικών βιβλίων -όλων των βιβλίων- θα αναθεωρηθεί απο επιτροπές, που θα λειτουργήσουν υπό την εποπτεία τής Ακαδημίας Αθηνών». (Ομιλία τού Αντώνη Σαμαρά στην 76η ΔΕΘ, 17/9/2011).
Τα κείμενα τού βιβλίου αναδεικνύουν σειρά παραχαράξεων (ψευδών τονισμών και αποσιωπήσεων) σε πλειάδα τομέων, ιστορικών περιόδων και θεματικών. Δέν αποτελεί έκπληξη, ότι περίοπτη θέση ανάμεσά τους κατέχει η διαπραγμάτευση ζητηματων, που άπτονται τής «εθνικής ταυτότητας» και των διαδικασιών συγκρότησής της.
Το εύρος των προβληματισμών βέβαια, που κατατίθενται, είναι πολύ ευρύτερο: από τα χαρακτηριστικά τού μεταπολεμικού κόσμου και τη σημασία των εννοιών, μέχρι τις περιπλοκές τού κοινωνικού ζητήματος και άγνωστες όψεις τής βαλκανικής ιστορίας.
3 ΣΧΟΛΙΑ
Ανώνυμος 30804
23 Δεκ 2014Οχι Γιάννη, ουτε Γιαννάκη. Αλλά Γιάνη Γιανουλόπουλο.
Μου θυμίζει τον Γιάνη Μπαρουφάκη. Ιδιο δάσκαλο θα ειχαν... η και εργοδότη
Ανώνυμος 30772
23 Δεκ 2014O Σλήμαν ήταν μπλόφα. Έφαγε πολλά λεφτά, για να "ανακαλύψει" πλαστά πράγματα κι όχι αρχαία.
Bielidopoulos
23 Δεκ 2014"Μια σταγόνα ιστορία"
Ο Αθηναίος Αλκιβιάδης αγοράζει σε αστρονομική τιμή ένα κοπρόσκυλο κι έπειτα το ακρωτηριάζει, για να εντυπωσιάσει τους ψηφοφόρους.
Στον προβλήτα του Πειραιά, ένας έμπορος από τις Συρακούσες τρίβει πάνω σε λυδία λίθο τα χρυσά νομίσματα ενός Ίωνα, για να δει αν είναι κάλπικα.
Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός παρακολουθεί το σεξ σόου της μέλλουσας αυτοκράτειρας Θεοδώρας.
Ένα ξυπόλυτο ζητιανάκι από τη Σητεία περιμαζεύεται από έναν καλόγερο για να μην πεθάνει από την πείνα. Εξήντα χρόνια αργότερα εκλέγεται Πάπας.
Ένας Ισπανός τυχοδιώκτης κολλάει την άγνωστη αρρώστια τερηδόνα σε μια μικρή Ινδιάνα που βίασε. Τα δόντια της πέφτουν σε μια βδομάδα.
Ο μητροπολίτης Δημητριάδος Γερμανός, προκάτοχος του Χριστόδουλου, ευλογεί την πρώτη λαοσύναξη φανατικών στο Βόλο.
Ο Σλίμαν χαρίζει τον θησαυρό της Τροίας στην Ελλάδα, αλλά ο αρμόδιος υπουργός τον διώχνει "μαζί με τα τσουκαλάκια του".
O πρωθυπουργός Κορυζής "αυτοκτονεί" ενώ πλησιάζουν οι Γερμανοί. Είχε καταφέρει να φυτέψει μόνος του δύο σφαίρες κατευθείαν στην καρδιά του.
http://www.skroutz.gr/books/169535.Μια-σταγόνα-ιστορία.html
http://www.patakis.gr/viewshopproduct.aspx?id=641864