Στη θεραπεία, κάποιες φορές χρησιμοποιώ την εξής άσκηση: Σχεδιάζεις μια γραμμή στο χαρτί. Στη μια άκρη σημειώνεις τη γέννησή σου. Στην άλλη άκρη το θάνατό σου. Και με ένα σταυρό, το πού είσαι τώρα. Αυτό μπορεί να αποτελεί ένα σοκ για τους ανθρώπους, αλλά τους βοηθάει να καταλάβουν ότι υπάρχει ένα χρονοδιάγραμμα.

Κοιτάζοντας πίσω στη ζωή μας, πώς νιώθουμε;

Οι περισσότεροι άνθρωποι μετανιώνουν για ορισμένα πράγματα. Πολλοί πνίγονται από αυτή την πίκρα. Μετανιώνουν για πολλά που έκαναν ή που δεν έκαναν στη ζωή τους. Κι αυτό μπορείς να το αξιοποιήσεις στην ψυχοθεραπεία θέτοντας το ερώτημα: Ας πούμε ότι συναντιόμαστε σε έναν χρόνο από τώρα. Τι μπορείτε να κάνετε σε αυτό το χρόνο, για να μη μετανιώσετε για τη ζωή σας;


Γνώρισε τον εαυτό σου

Το να γνωρίζουμε τον εαυτό μας ή να έχουμε περιέργεια να τον μάθουμε, έχει να κάνει με το είδος του εγκεφάλου που έχουμε. Νομίζω ότι μας είναι έμφυτη η συνεχής αναζήτηση.

Όσο περισσότερο γνωρίζουμε τον εαυτό μας τόσο καλύτερα μπορούμε να ζήσουμε τη ζωή μας. Και όταν δυσκολευόμαστε, πολύ συχνά, είναι απλώς η έκφραση πτυχών του εαυτού μας, που δεν γνωρίζουμε καλά.

Ασκώ την ψυχοθεραπεία πάνω από πενήντα χρόνια. Νιώθω ότι είμαι ένας ξεναγός σ΄ αυτό το ταξίδι προσωπικής εξερεύνησης. Και είμαι ξεναγός, γιατί έχω περάσει κι εγώ από εκεί. Οι ξεναγοί, συνήθως, έχουν κάνει πολλές φορές το ταξίδι, όπως εγώ.

Υπάρχουν ασυνείδητες δυνάμεις μέσα μας κι αυτό ακριβώς εισήγαγε ο Φρόιντ. Ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, να φωτίσουμε το ασυνείδητο μας, να δούμε τι υπάρχει εκεί.

Ο Φρόιντ υποστήριξε, πως αν δεν κατανοούμε καλά τον εαυτό μας τότε πολλά κατώτερα, ζωώδη ένστικτά μας, κυριαρχούν και μπορούν να οδηγήσουν σε πολύ βία και σε ανικανοποίητη σεξουαλική έκφραση και αναζητήσεις.

Όταν το κατανοήσουμε, τα νευρωτικά συμπτώματα εξασθενούν και σταδιακά εξαφανίζονται.

Κανείς δεν έχει εξερευνήσει πλήρως τον εαυτό του. Πάντα υπάρχει παραπάνω. Κι όταν κάποιος νομίζει πως δεν έχει κάτι άλλο για να διερευνήσει, αυτό είναι κάτι που πρέπει να διερευνηθεί!

Οι περισσότεροι ασθενείς που έρχονται να με δουν νιώθουν απελπισία, επειδή δεν μπορούν να χτίσουν μια στενή, εποικοδομητική, μακροχρόνια σχέση με άλλους ανθρώπους.

Αν δεν καταλάβουμε πλήρως τον εαυτό μας νομίζω ότι μάλλον δεν καταλαβαίνουμε πλήρως ούτε τους άλλους, ούτε μπορούμε να τους εκτιμήσουμε.


Στρες

Η συντριπτική πλειονότητα των ασθενών υποφέρει από κάποιο στρες, που όλοι οι άνθρωποι το βιώνουν σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό. Μόνο η καθολικότητα της ανθρώπινης οδύνης μπορεί να αιτιολογήσει την κοινή παρατήρηση ότι οι πάντες είναι εν δυνάμει ασθενείς.


Υπαρξιακές ανησυχίες

Χρειάζεται να αντιληφθούμε ότι όλοι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο απειλούμαστε από ενδογενείς παράγοντες της ύπαρξής μας. Όλοι έχουμε να αντιμετωπίσουμε το αναπόφευκτο του θανάτου. Όλοι έχουμε να αντιμετωπίσουμε τα διλήμματα της ελευθερίας και το θεμελιώδες ερώτημα: «Ποιο είναι το νόημα της ζωής;». Κάθε πολιτισμός το κάνει αυτό από τις απαρχές του κόσμου.

Όλοι έχουμε να αντιμετωπίσουμε ζητήματα που αφορούν την απομόνωση μας. Όλοι θέλουμε να γίνουμε ένα, να ζευγαρώσουμε. Να σβήσουμε το μοναχικό Εγώ μας μέσα σε ένα Εμείς.

Νομίζω ότι όλα αυτά είναι οικουμενικά. Κάθε πολιτισμός τα χειρίζεται διαφορετικά. Κάθε άνθρωπος τα χειρίζεται διαφορετικά. Αλλά ο θεραπευτής αντιμετωπίζει αυτά τα ζητήματα για τον ίδιο του τον εαυτό.

Ανακάλυψα ότι πάρα πολλοί φιλόσοφοι είχαν γράψει για αυτές τις υπαρξιακές ανησυχίες. Τους μελετούσα λοιπόν πάρα πολλά χρόνια. Και έγραψα το θεωρητικό βιβλίο μου για την «Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία». Προσπαθούσα να γράφω έχοντας συνεχώς στο νου μου, πως κάθε καλός θεραπευτής χρειάζεται να γνωρίζει αυτά τα θέματα, γιατί θα τα συναντήσει σε πολλούς θεραπευόμενούς του.

Μπορώ να σου ζητήσω να σκεφτείς την ύπαρξή σου. Απομονώνεσαι, κλείνεις το κινητό, ξεχνάς το πρόγραμμα της ημέρας. Αν φτάσεις πολύ βαθιά μέσα σου, τι θα αρχίσεις να σκέφτεσαι;


Υπαρξιακή απομόνωση

Ο θάνατος είναι μια ισχυρή δύναμη στη ζωή όλων μας. Είτε το ξέρουμε είτε όχι, επηρεάζει εντυπωσιακά το πώς ζούμε. Το ίδιο ισχύει και για την αγωνία της υπαρξιακής απομόνωσης.

Κάποιοι άνθρωποι δεν έχουν συμφιλιωθεί με την υπαρξιακή απομόνωση και επομένως, χρησιμοποιούν τις σχέσεις σχεδόν σαν ασπίδα.

Δεν σχετίζονται επειδή νοιάζονται για τον άλλον. Χρησιμοποιούν τον άλλον σαν ασπίδα για να προστατευτούν από τη μοναξιά.

Καθένας από εμάς ζει σε έναν μοναδικό κόσμο, γιατί κανείς δεν έχει ακριβώς τα ίδια βιώματα με σένα. Όσο στενά κι αν προσπαθούμε να σχετιστούμε με έναν άνθρωπο θα υπάρχει πάντα μια απόσταση που δεν θα γεφυρωθεί ποτέ.

Σκέφτομαι όλες τις ευχάριστες αισθήσεις, τις γεύσεις και τις μυρωδιές που είχα νιώσει μικρός και νομίζω πως υπάρχουν στ΄ αλήθεια, ενώ μόνο στο μυαλό μου υπάρχουν. Κι όταν πάψω να υπάρχω, θα χαθεί αυτός ο κόσμος μαζί με μένα. Αυτό μου προκαλεί ένα είδος σοκ, μια θλίψη.

Η επίγνωση του εαυτού είναι ένας τρομερός θησαυρός, που έχουμε στην κατοχή μας. Ποτέ δεν πίστεψα, όμως, ότι η επίγνωση οδηγεί στην τρέλα ή ότι η άρνηση σε βοηθάει να παραμείνεις ψυχικά υγιής. Η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση συνοψίζεται στη ρήση του Τόμας Χάρντι: «Αν υπάρχει οδός προς το Καλύτερο, αυτή απαιτεί μία πλήρη θέαση του Χειρότερου».

Είμαι πανω από ογδόντα χρονών. Στα εβδομήντα, έχεις διάφορα προβλήματα με το σώμα σου. Δεν μπορείς πια να κάνεις όλα αυτά που θέλεις. Η μνήμη σου αρχίζει να εξασθενεί. Σ΄ αυτή τη φάση μπορεί να ξεσπάσει ένα είδος ύστατης απομόνωσης.

Με μένα πάντως συνέβη το αντίθετο. Νιώθω πιο ελεύθερος, δεν έχω άγχος. Νιώθω πολύ δημιουργικός και η δουλειά μου με συναρπάζει. Θέλω να πω στους νεότερούς μου, ότι ίσως το μέλλον να επιφυλάσσει ακόμα καλύτερες μέρες.


Ερωτική εμμονή

Ξεκίνησα το μυθιστόρημα «Όταν έκλαψε ο Νίτσε». Έχω βάλει δύο κύρια πρόσωπα, τον Νίτσε και τον Γιόζεφ Μπρόιερ. Ο καθένας τους έπασχε από ερωτική εμμονή για μια γυναίκα. Τ

ου Μπρόιερ η σχέση είχε διακοπεί και δεν μπορούσε να τη βγάλει από το μυαλό του. Βρισκόταν σε μια μεταβατική φάση στη ζωή του. Λέει ότι πάντα πίστευε πως ήταν ένας άνδρας με απεριόριστες δυνατότητες. Αλλά η αλήθεια είναι πως έχει φτάσει στη μέση ηλικία και η πορεία του δεν θα είναι μόνιμα ανοδική στο εξής. Η ερωτική του εμμονή, με μία έννοια, τον προστατεύει από αυτό.

Έχω δει πολλούς θεραπευόμενους, που η ερωτική εμμονή τους, επιμένει. Προσπαθήστε να σκεφτείτε ποιο είναι το νόημα της εμμονής. Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ποιο είναι το νόημα του συμπτώματος.

Στο άγχος του θανάτου κάποιοι άνθρωποι αντιδρούν με σεξουαλική διέγερση. Είναι η σπουδαία, ζωτική απάντησή μας στην απειλή του θανάτου. Η σεξουαλικότητά είναι ο πυρήνας της αίσθησης, ότι είμαστε ζωντανοί.


Ο φόβος του θανάτου

Δεν πιστεύω ότι μπορούμε πραγματικά να εξαλείψουμε το φόβο του θανάτου. Ως θεραπευτής μπορώ να δουλέψω το πώς να ξεπερνάμε τον τρόμο του θανάτου. Κι ένας από αυτούς τους τρόπους είναι: «Τι έχουμε να φοβηθούμε, αφού δεν θα υπάρχει συνείδηση;»

Ο τρόμος του θανάτου αψηφά την επιστημονική θέαση των πραγμάτων ή ο,τιδήποτε μπορούμε να κατανοήσουμε με τη λογική. Μου φαίνεται προφανές ότι η συνείδηση είναι μια νοητική λειτουργία και δραστηριότητα του εγκεφάλου. Όταν ο εγκέφαλος πάψει να λειτουργεί, παύει να λειτουργεί και η σκέψη μας.

Ακούγεται υπέροχο αν σκεφτούμε ότι υπάρχει Παράδεισος ή μετά θάνατον ζωή, όπου θα ικανοποιούνται αιωνίως όλες μας οι επιθυμίες. Αλλά για μένα, αυτό είναι ένα παραμύθι. Η επιθυμία μας, δεν το καθιστά πραγματικό.

Κάνεις μια αναδρομή στη ζωή σου. Για τι μετανιώνεις στον τρόπο που έχεις ζήσει ως τώρα; Αν νιώθεις ότι έχεις κάνει αυτά που επιθυμούσες στη ζωή σου, νομίζω ότι δέχεσαι ευκολότερα την ιδέα του θανάτου.

Ο Σοπενχάουερ έλεγε κάτι που μου αρέσει πολύ. Συνέκρινε τις διάφορες ορμές που τον τυραννούσαν κυρίως τις πολύ δυνατές
σεξουαλικές ορμές του, με τον Ήλιο. Λέει, όμως, ότι καθώς αυτές οι ορμές εξασθενούσαν και μειώνονταν κι ο Ήλιος γινόταν ολοένα πιο θαμπός, μέχρι που τελικά έσβησε, ξαφνικά, είδε τα άστρα και το νυχτερινό ουρανό. Είδε όλα αυτά τα θαύματα στον ουρανό, που δεν τα είχε ποτέ δει πραγματικά, γιατί του αποσπούσαν την προσοχή αυτοί οι χωρίς χαρά καταναγκασμοί.

Τη θεωρώ μια ωραία μεταφορά. Κάποια πράγματα σβήνουν κι αρχίζεις να βλέπεις όλα αυτά τα θαύματα που δεν είχες προσέξει. Τώρα, λοιπόν, απολαμβάνω το νυχτερινό ουρανό.