Η διαμάχη γύρω από την «εθνικότητα» του Αλέξανδρου συνεχίζεται και σε άλλες περιοχές του κόσμου —εκεί που ο Μακεδόνας βασιλιάς δεν είναι ένα πολιτικό διακύβευμα— γίνεται αποδεκτός ως ένας αστερισμός της ιστορίας που δικαιούνται να μοιράζονται Δύση και Ανατολή: ο Βρετανός ιστορικός Michael Wood στο In the Footsteps of Alexander the Great (1998) περιγράφει το λαϊκό αντίκτυπο που άφησε το πέρασμά του από την Ασία αφού εβραϊκοί θρύλοι αφηγούνται πως βρήκε τη θαυματουργή πέτρα στον επίγειο παράδεισο, μουσουλμανικές δοξασίες πως συνάντησε το δένδρο της αιώνιας ζωής, οι Μογγόλοι υπερηφανεύονται πως είναι ο θεϊκός πρόγονος τον Τζένγκις Χαν, στην Ινδία διηγούνται ότι το Ομιλούν Δένδρο είχε προφητέψει τον πρόωρο θάνατό του και την αιώνια δόξα του και στη μεθόριο του Πακιστάν ο επικεφαλής των αρχαιολόγων Amed Dhani επισημαίνει: «ο Αλέξανδρος δεν ανήκει μόνο στους Έλληνες αλλά και στον ισλαμικό κόσμο, στο Πακιστάν, στην Ινδία, σε όλους».

Αρχαιολόγοι και ιστορικοί όλο και περισσότερο ανεξαρτητοποιούνται από την πρόσδεση στα αρχαιόπληκτα εθνοκεντρικά σχήματα που δίνουν βιολογική ή/και μεταφυσική εξήγηση στη διαδρομή του Έλληνα αναπαράγοντας ένα ειδωλολατρικό σχήμα σύμφωνα με το οποίο «μόνο οι Έλληνες», χάρη στο γονιδιακό τους εξοπλισμό μπορούν και κατανοούν το «θαύμα» που συντελέστηκε στην αρχαιότητα, και μόνο εκείνοι δικαιούνται να το εκπροσωπούν ως αναμφισβήτητοι απόγονοι.

Το γεγονός πως η θεωρία που μας θέλει αναλλοίωτους στο χρόνο έχει ένα λογικό κενό, και πως δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν τα ερωτήματα και τα κριτήρια που έθεταν οι αρχαίοι μελετητές ως κεφαλαιώδη απασχολούσαν εξίσου τους απλούς συμπολίτες τους φαίνεται να μην απασχολεί όσους θεωρούν πως οι πολιτισμοί ξεπηδούν όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Δία, καίτοι απορρίπτοντας το γεγονός πως κάθε ιστορία είναι σωρευτική υποδηλώνουν μόνο αφελή ναρκισσισμό ή ροπή προς φυλετικές διακρίσεις.

Γιατί και ως παλαιότατη πολιτισμική παρουσία οι Εβραίοι, οι Έλληνες, οι Πέρσες, οι Κινέζοι —για τους οποίους ο Arnold Toynbee (1889-1975) έγραψε πως «έχουν κατασκευάσει εικόνες του παρελθόντος τους που δεν ανταποκρίνονται στην εικόνα που βλέπουν οι μη εμπεπλεγμένοι συναισθηματικά αρχαιολόγοι»— δεν ανταποκρίνονται στη συνέχεια με τους αυστηρούς όρους αίματος και συγγένειας που ο εθνικιστικός λόγος διατείνεται — καθώς αντιμετωπίζει την εθνική ταυτότητα ως κληροδότημα δίχως να λαμβάνει υπόψη τη διασπορά των φυλών, τις επιμειξίες και τις συγχωνεύσεις, τις δημογραφικές δηλ. αλλαγές που διαφοροποίησαν την ανθρωπολογική και πολιτισμική σύνθεση στο εσωτερικό τους.

Ωστόσο το υπάρχον ιδεοληπτικό ρεύμα —που εμπίπτει στο «antiquity frenzy»— δίνει την ευκαιρία να στηθεί μια ανθούσα βιομηχανία εκδόσεων που επικαλούνται τα αρχαία κείμενα ως μόνη αλήθεια προσπερνώντας αφενός την υποκειμενικότητα του συγγραφέα, αφετέρου την υπάρχουσα συμβολικότητα πίσω από τις λέξεις αφού ο κόσμος της αρχαιότητας ήταν ένας κόσμος διαποτισμένος με μύθους καθώς στερούνταν επιστημονικής τεκμηρίωσης.

Επιπλέον θεωρίες ερασιτεχνών μελετητών συμβάλλουν στον ανορθολογισμό που θέλει —τον Έλληνα, για παράδειγμα— να κατάγεται από το Σείριο ή από την Ατλαντίδα, το «χαμένο παράδεισο» που αποδόμησε ο Vidal-Naquet.

Όπως οι θεωρίες περί «θεών από το Διάστημα» του Erich von Däniken, δυνάμεων «γήινης μαγείας» του Hitching για τα μεγαλιθικά μνημεία Ευρώπης αλλά και τα αστυνομικά μυθιστορήματα (Έγκλημα στη Μεσοποταμία της Agatha Christie), οι κινηματογραφικές ταινίες τον Χόλυγονντ, η αρχαιοκαπηλία και οι ιδιωτικές συλλογές αρχαιοτήτων που στη συνείδηση του ευρύ κοινού παγίωσε την αρχαιολογική έρευνα ως την εκτέλεση μιας συναρπαστικής αποστολής που συνοδεύεται από «εξωτικούς» κινδύνους, με σχεδόν πάντα αίσιο τέλος και θεαματικές ανακαλύψεις που οφείλονται στον «ηρωικό και διορατικό» αρχαιολόγο, ή συνδέεται με το «κυνήγι χρυσού» σαν να είναι οι αρχαιολόγοι χρυσοθήρες ή τυμβωρύχοι.

Έτσι, στον 20^ό αιώνα των προηγμένων επιστημών αλλά και των διαφορετικών κοινωνικοπολιτικών αναγκών η λατρεία του παρελθόντος δεν εξέλειψε όπως ίσως περίμενε κανείς, όπως ούτε κι ο εθνικισμός που τη συνοδεύει, ο οποίος κατέχει μέχρι σήμερα «εξέχουσα θέση στην πολιτική σκηνή» γράφει ο Hobsbawm, «μολονότι ιστορικά είναι λιγότερο σημαντικός».

Η σύγχρονη δύναμή του έγγειται στο γεγονός ότι έπαψε προ πολλού να αντιστοιχεί σε ταξικό υποκείμενο όπως στη γένεσή του, κι ούτε η πεποίθηση τής ανωτερότητας περιορίστηκε στην κοινωνική τάξη και την εποχή που την ανέδειξε: επιχωριάζει στη συνείδηση των περισσοτέρων ανθρώπων, ακόμα και επιστημόνων αρχαιολόγων και ανθρωπολόγων ως πίστη πως η κουλτούρα τους είναι πιο ουσιαστική από τις άλλες κι άρα ανώτερη, διατηρώντας τα εγγενή παθογενή στοιχεία που συνιστούν αποκλεισμό του «Άλλου» αλλά που «βοηθούν να καταλάβουμε ποιοι είμαστε».

Το συναίσθημα ως στοιχείο της εθνικής ιδεολογίας εκλαμβάνεται συχνά ως key-role της ανθρώπινης συμπεριφοράς ακόμα κι από πολιτικούς επιστήμονες σαν τον Ronald Suny που, στο Why We Hate You: The Passions of National Identity and Ethnic Violence, και με παραδείγματα από την αρμενική γενοκτονία του 1915 ως την επίθεση της 11^ης Σεπτέμβρη, αποδίδει στο θυμικό το κίνητρο για τις εκατόμβες νεκρών αντιμετωπίζοντάς το ως γενεσιουργό αίτιο ενώ είναι μόνο το αποτέλεσμα μιας εθνοκεντρικής πολιτικής που τεχνηέντως εκκολάπτει μισαλλόδοξες συμπεριφορές.

Ο γενετιστής Γ. Σταματογιαννόπουλος στο Πανεπιστήμιο Washington (Seattle) ελπίζει σύντομα ν΄ αποκαλύψει την «ελληνική» καταγωγή και σχέση των Μυκηναίων και των Μινωιτών με τους σύγχρονους Έλληνες μέσα από την ανάλυση γενετικού υλικού από αρχαία οστά και δόντια, και οι συνεχιζόμενες έρευνές του έχουν δείξει ότι «Έλληνες» ζουν στο χώρο της Μεσογείου από το 2900 π.Κ.Ε.: «Η έρευνα έχει σκοπό», δηλώνει σε συνέντευξη, «να διαγνώσει το DNA τους και να διαπιστώσει την προέλευσή τους, αν ήρθαν από το Βορρά, αν ήρθαν από τις στέπες της Ρωσίας ή την Κεντρική Ευρώπη, και αν υπάρχει συνέχεια». Ο ίδιος ελπίζει ότι, εκτός από πληροφορίες για τις μετακινήσεις και τις συγγένειες των «ελληνικών» πληθυσμών, κάποτε οι γενετικές αναλύσεις θα προσφέρουν κι άλλα στοιχεία, όπως τα πνευματικά χαρακτηριστικά των «αρχαίων προγόνων μας». (Κατημερτζή, «Το DNA αποκαλύπτει ελληνικά μυστικά», Τα Νέα, 22.6.2004).

Ωστόσο οι, κατά τα άλλα ενδιαφέρουσες, έρευνές του δεν πρόκειται ν΄ αποδείξουν αυτό που θεωρεί ότι θ΄ αποδείξουν από μόνες τους: το «Ελληνας» είναι πολιτισμική ταυτότητα, το DNA γενετική. Κι αν βρεθεί ομοιότητα του μιτοχονδριακού DNA των Ελλήνων με των κατοίκων της νότιας Ιταλίας, κι αν οι Ναπολιτάνοι συγγενεύουν γενετικά περισσότερο με τους Ευβοείς και οι Σικελοί περισσότερο με τους Κορίνθιους παρά με τους Μιλανέζους, αυτό δεν θα τους κάνει λιγότερο Ιταλούς:

Το εθνικό συναίσθημα δεν κληρονομείται, επισημαίνει ο Πρυνεντύ με αφορμή τον τίτλο του βιβλίου της Μελίνας Μερκούρη Γεννήθηκα Ελληνίδα αφού, στην πραγματικότητα, δεν γεννιέται κάποιος Έλληνας, γίνεται Έλληνας. Το αίμα δεν έχει εθνικότητα, ούτε τα γονίδια· όταν μιλάμε σήμερα για «πολιτισμική ταυτότητα» αναφερόμαστε κυρίως στη βιωμένη παράδοση παρά στην κληρονομούμενη, καθώς η κληρονομούμενη τείνει να γίνει όλο και πιο οικουμενική. (Σ.σ. Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Το DNA των ελληναράδων και Ιστοριολογούντες βιοϊατροί).

Ο Καλπαξής έχει καταλήξει πως σε ό,τι αφορά την αρχαιολογία «πάντα θα έχει το ρομαντικό στοιχείο με το κυνήγι του θησαυρού ακόμη κι όταν χρησιμοποιείται από την πολιτική, και πάντα θα έχει το πολιτικό στοιχείο ακόμα κι όταν είναι ρομαντική, και θα βρίσκουμε και την επιστημονική διάσταση σε αυτή —η επιστήμη για την επιστήμη— είτε είναι το ένα είτε το άλλο».

Ωστόσο στην τρέχουσα εποχή η εξουσία δεν γίνεται πλέον αποδεκτή ως έχουσα μια a priori έγκυρη γνώση, η αυθεντία του μουσείου έχει ήδη από τις αρχές του 20^ού αμφισβητηθεί αφότου μέρος του κοινού άρχισε να συνειδητοποιεί πως οι εκθέσεις βασίζονταν σε υποκειμενικές συλλογές και η Νέα Αρχαιολογία (New/Processual Archeology) προέτρεψε ήδη στο δεύτερο μισό του 20^ού για την απομάκρυνση από την εθνοκεντρική θεώρηση του παρελθόντος —που χαρακτήριζε την Cultural Archaeology από τον 19^ο αιώνα— και για την ερμηνεία των καταλοίπων με κοινωνικοπολιτικά κριτήρια κι όχι αμιγώς εθνοπολιτισμικά, ούτε αποδέχεται την περιγραφή ενός πολιτισμού ως διακριτή, καθορισμένη και ομοιογενή οντότητα στο χώρο και το χρόνο.

Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι εθνολογικά χαρακτηριστικά επαναλαμβάνονται σε πολλά κράτη όμορα ή μη κι ούτε η αναγωγή στα αρχαιολογικά ευρήματα —επιχείρημα με ιδιαίτερη απήχηση— συνιστά απόδειξη «εθνικής» ταυτότητας: η σχέση με τέχνεργα και άτομα δεν μπορεί να αποτελέσει τυπικό γνώρισμα καθώς τώρα λαμβάνονται υπόψη οι μεταναστεύσεις και οι αλληλοεπιδράσεις — κι άρα τα στοιχεία «συναρμολογούνται, αποσυναρμολογούνται και επανασυντίθενται» όπως επισημαίνει ο Wolf.

Η βαλκανική λαϊκή ποίηση πολύ πρόσφατα τόλμησε να παραδεχτεί τις κοινές αφετηρίες της: το «Τραγούδι του νεκρού αδελφού» στα ελληνικά, ο «Κωνσταντής και η Δοκίνα» στα αλβανικά, «Η κόρη και τ΄ αδέλφια της» στα βοσνιακά, «Λαζάρ και Πετκάνα» στα βουλγαρικά, «Της Βόικας» στα ρουμανικά, «Η κόρη και τ΄ αδέλφια της» στα σερβικά και «Μια μηλιά ξεφύτρωσε» στα σλαβομακεδονικά είναι η παραλλαγή του ίδιου δημοτικού τραγουδιού (βλ. Σέλλα, «Η ποίηση ενώνει τους λαούς των Βαλκανίων», Η Καθημερινή, 12.11.2006).

Έτσι, αγγεία κοινής ταινιωτής ζωγραφικής συναντάμε τόσο στο Διμήνι όσο και στο Tell-Halaf του Ιράκ, νωπογραφίες ανάλογες σε χρώματα και φιγούρες (ζωόμορφες, σκηνές κυνηγιού κλπ.) τόσο στην πρώιμη Νεολιθική θέση Çatal Hϋyϋk στη νότια Ανατολία όσο και σε σπήλαιο της ανατολικής Ισπανίας, κοινή αρχιτεκτονική τάφων (λαξευτοί, θολωτοί ή τυμβοειδείς) υπάρχει διάσπαρτη από τις ασιατικές στέπες ως την κεντρική Ευρώπη, κι όλα αυτά δυναμιτίζουν την πολιτισμική αποκλειστικότητα.