Όταν διαφορετικοί άνθρωποι συγκεντρώνονται σε ένα μέρος, ανταλλάσσονται ιδέες και προκύπτουν νέες προοπτικές. Η πόλη είναι σαν εγκέφαλος. Δημιουργεί και επεξεργάζεται νέες ιδέες.

Στο Άμστερνταμ του 17^ου αιώνα, πολίτες του παλιού και νέου κόσμου συγχρωτίζονται όπως ποτέ άλλοτε. Γεννιέται μια πρωτοφανής ελευθερία σκέψης. Οι συνθήκες αυτές γεννούν μια χρυσή εποχή επιστήμης και τέχνης.

Στην Ιταλία, ο Τζορντάνο Μπρούνο υποστηρίζει την ύπαρξη άλλων κόσμων και για το λόγο αυτό καταδικάζεται.

Πενήντα χρόνια αργότερα στην Ολλανδία, ο αστρονόμος Κρίστιαν Χόιχενς που υποστήριζε το ίδιο, κερδίζει διακρίσεις.

Το φως είναι στο επίκεντρο της εποχής, ο διαφωτισμός της απελευθέρωσης της ανθρώπινης περιέργειας. Το φως της πρώτης ματιάς της Ευρώπης στις κάποτε άγνωστες πτυχές του πλανήτη. Το φως που διαχέεται στους πίνακες της εποχής και ιδιαίτερα στα έργα του Βερμέερ. Το φως ως αντικείμενο επιστημονικής μελέτης.

Οι έμποροι υφασμάτων χρησιμοποιούν φακό για να εξετάσουν την πυκνότητα των νημάτων.

Στο Άμστερνταμ όμως, ζουν κάποιοι άντρες, που το πάθος τους για το φως, τους εμπνέει να χρησιμοποιήσουν το φακό με νέο τρόπο. Στοχεύουν το φακό των υφασμάτων σε αντικείμενα που κανείς δεν είχε σκεφτεί να εξετάσει. Και ανοίγουν ένα παράθυρο. Φτιάχνουν ένα άνοιγμα για την εύρεση και εξερεύνηση νέων κόσμων.

Ο Άντον βαν Λέβενχουκ χρησιμοποίησε μονό φακό για να αποκαλύψει ολόκληρο μικρόκοσμο σε μία σταγόνα νερό.

Ο Κρίστιαν Χόιχενς χρησιμοποίησε δύο φακούς για να φέρει τα άστρα κοντά και να αποκαλυφθούν τα χαρακτηριστικά τους. Είδε πρώτος ότι οι δακτύλιοι του Κρόνου δεν άγγιζαν τον πλανήτη. Ήταν ο πρώτος που κατανόησε τι ήταν. Ανακάλυψε επίσης το μεγαλύτερο φεγγάρι του Κρόνου, τον Τιτάνα. Ο Χόιχενς, όπως ο Μπρούνο, θεωρούσε τα αστέρια ήλιους με το δικό τους πλανητικό σύστημα.

Γιατί όμως οι άλλοι κόσμοι και η ζωή σε αυτούς δεν αναφέρονταν στα ιερά κείμενα; Όσο κι αν προβλημάτισε η αντίθεση αυτή τους ηγέτες του διαφωτισμού, μόνο ένας άντρας τόλμησε να θέσει ανοιχτά το ζήτημα. Ένας ακόμα μάγος του φωτός.

Ο Μπαρούχ Σπινόζα ήταν μέλος της συναγωγής στο Άμστερνταμ καθ΄ όλη την εφηβεία του. Αλλά μετά άρχισε να μιλάει δημοσίως για μια νέα οπτική του Θεού.

Θεός του Σπινόζα ήταν οι φυσικοί νόμοι του Σύμπαντος, Αγία Γραφή του, το βιβλίο της Φύσης.

Οι εβραίοι του Άμστερνταμ ήταν επιζώντες των διωγμών της Ισπανίας και Πορτογαλίας. Πολλοί βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν.

Το Άμστερνταμ είχε προσφέρει καταφύγιο στους εβραίους. Οι ριζοσπαστικές ιδέες όμως, απειλούσαν την ασφάλειά τους στην Ολλανδία. Αφόρισαν το νεαρό άντρα. Διέταξαν να εξοστρακιστεί για πάντα.

Στις 27 Ιουλίου 1656 η συνέλευση της Ταλμούδ Τορά του Άμστερνταμ εξέδωσε το παρακάτω χερέμ (αφορισμό) εναντίον του 23χρονου Σπινόζα:

Οι Αρχοντες της μα'αμάντ (συνέλευση γερόντων) γνωρίζοντας από καιρό τις κακές ιδέες και πράξεις του Μπαρούχ ντε Εσπινόζα, προσπάθησαν με διάφορα μέσα και υποσχέσεις να τον επαναφέρουν από τον κακό του δρόμο. Αλλά αφού απέτυχαν να τον κάνουν να διορθώσει την ασεβή του πορεία, αντίθετα, λαμβάνοντας καθημερινά όλο και σοβαρότερες πληροφορίες για τις βδελυρές αιρέσεις που εφάρμοζε και δίδασκε και για τις αποτρόπαιες πράξεις του και έχοντας για αυτό πολλούς αξιόπιστους μάρτυρες, πείστηκαν για την αλήθεια της υπόθεσης και, αφού όλα αυτά εξετάστηκαν, αποφάσισαν ότι ο αναφερόμενος Εσπινόζα πρέπει να αφορισθεί και να αποβληθεί από το λαό του Ισραήλ.

Με την απόφαση των αγγέλων και την εντολή των αγίων αφορίζουμε, αποβάλλουμε, καταριόμαστε και αναθεματίζουμε τον Βαρούχ ντε Εσπινόζα με τη συγκατάθεση του Θεού. Ευλογημένος να είναι Εκείνος και με τη συγκατάθεση όλης της Ιεράς Συνόδου, μπροστά σε αυτούς τους ιερούς Παπύρους, με τις 613 εντολές που είναι γραμμένες σ' αυτούς, με τον αφορισμό, με τον οποίο ο Ιησούς του Ναυή κατέλαβε την Ιεριχώ, με την κατάρα με την οποία ο Ελισαίος καταράστηκε τους νέους και με όλες τις κατάρες, που είναι γραμμένες στο Βιβλίο του Νόμου.

Καταραμένος να είναι τη μέρα και καταραμένος να είναι τη νύχτα,
καταραμένος να είναι όταν πλαγιάζει και καταραμένος να είναι
όταν σηκώνεται, καταραμένος να είναι όταν βγαίνει και καταραμένος να είναι όταν μπαίνει.

Ο Κύριος δεν θα τον λυπηθεί, o θυμός και η οργή του Κυρίου θα επιπέσει επ' αυτού και θα του φέρει όλες τις κατάρες, που είναι γραμμένες σε αυτό το βιβλίο, και ο Κύριος θα εξαλείψει το όνομά του κάτω από τον ουρανό και ο Κύριος θα τον απομακρύνει με τον τραυματισμό του από όλες τις φυλές του Ισραήλ με όλες τις κατάρες της διαθήκης, που είναι γραμμένες στο Βιβλίο του Νόμου.

Αλλά εσείς που προσκολλάσθε παρά τω Κυρίω τω Θεώ είσθε όλοι ζωντανοί την ημέρα εκείνη. Διατάζουμε κανείς να μην επικοινωνεί με αυτόν προφορικά ή γραπτά, να μην του δείχνει καμία εύνοια, να μη μένει μαζί του κάτω από την ίδια στέγη ή σε απόσταση τεσσάρων αρσίν από αυτόν και να μη διαβάζει οτιδήποτε γραμμένο από αυτόν.

Ο Αφορισμός του Σπινόζα, 1656.

Ο Σπινόζα δέχτηκε την τιμωρία του με αξιοπρέπεια, αλλά χωρίς ίχνος μετανοίας. Μετακόμισε στη Χάγη, όπου έγραψε ότι η Βίβλος δεν υπαγορεύτηκε από τον Θεό, αλλά γράφτηκε από ανθρώπους. Έγραψε: «Μην αναζητάτε το Θεό στα θαύματα. Τα θαύματα παραβιάζουν τους νόμους της φύσης. Κατανοούμε καλύτερα τον Θεό μελετώντας τους νόμους αυτούς». Κανείς δεν είχε εκφράσει ανοιχτά τέτοιες σκέψεις.

Γνώριζε ότι δοκίμαζε τα όρια της ελεύθερης σκέψης, ακόμα και στην Ολλανδία. Για εκείνον, η επίσημη θρησκεία ήταν περισσότερο πνευματικός καταναγκασμός. Θεωρούσε τις μεγάλες θρησκευτικές παραδόσεις, οργανωμένη δεισιδαιμονία. Κατά την άποψή του, η δεισιδαιμονία αυτή απειλούσε τους μελλοντικούς πολίτες μιας ορθολογικής κοινωνίας. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει δημοκρατία χωρίς το διαχωρισμό κράτους-εκκλησίας.

Έγραψε βιβλίο που εισήγαγε τις ιδέες της αμερικανικής και άλλων επαναστάσεων. Τότε, όπως και τώρα, ορισμένοι ένιωθαν να απειλούνται από τις ιδέες του. Κάποιος, πιθανώς μέλος της πορτογαλικής εβραϊκής κοινότητας του Άμστερνταμ προσπάθησε να τον δολοφονήσει. Απέτυχε, αλλά του έσκισε την κάπα. Ο Σπινόζα από τότε φορούσε πάντα τη σκισμένη κάπα, σαν παράσημο ανδρείας και συνέχισε να γράφει για τις επαναστατικές του απόψεις.

Πέθανε στα 44. Πιθανώς υπαίτια ήταν η σκόνη γυαλιού που εισέπνεε όταν τρόχιζε φακούς τηλεσκοπίων.

Διακόσια πενήντα χρόνια μετά, ένας άλλος άνδρας παθιασμένος με το φως επισκέφτηκε το ταπεινό του εργαστήριο, που διατηρήθηκε ως μνημείο της επιρροής της φιλοσοφίας του Σπινόζα. Ο άνθρωπος που είχε ανακαλύψει ένα νέο φυσικό νόμο, συχνά ερωτούνταν αν πιστεύει στο Θεό. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν απαντούσε: «Πιστεύω στο Θεό του Σπινόζα, που αποκαλύπτεται στην αρμονία των πάντων».