Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ότι στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας δεν γεννήθηκε μόνο η Δημοκρατία, αλλά έγιναν και φριχτά γεγονότα. Σε ανασκαφές, δίπλα στην Αγορά, ανακαλύφθηκε ένα πηγάδι βάθους είκοσι μέτρων. Στον πάτο του, οι αρχαιολόγοι βρήκαν κάτι ανατριχιαστικό: τα σκόρπια λείψανα, τα κρανία και τα οστά 450 νεκρών βρεφών. Δεν είχε ξαναβρεθεί κάτι τέτοιο. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη εναπόθεση βρεφικών οστών που βρέθηκε ποτέ σε αρχαιολογικό χώρο. Είναι σκοτεινή ιστορία κι είναι δύσκολο να αποστασιοποιηθείς, όταν σκέφτεσαι τι ακριβώς έγινε εδώ πριν από δύο και πλέον χιλιετίες.

Αθήνα, 2^ος αιώνας π.Χ.. Η Αγορά κάτω από την Ακρόπολη ήταν το κέντρο της δημόσιας ζωής, το μέρος όπου ο κόσμος αντάλλαζε ιδέες και αγαθά. Πολιτικά, πολιτισμικά, θρησκευτικά και οικονομικά, η Αγορά ήταν η καρδιά της Αρχαίας Αθήνας.

Τα κρανία των 450 νεκρών βρεφών ανακαλύφθηκαν το 1938 από ομάδα αμερικανών αρχαιολόγων, που έκαναν ανασκαφή εκεί. Μια από τις πρώτες θεωρίες ήταν πως ίσως επρόκειτο για μαζική βρεφοκτονία.

Τα οστά των βρεφών φυλάσσονται στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Οι επιστήμονες τα ελέγχουν και πάλι, ογδόντα χρόνια μετά την ανακάλυψή τους. Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις ήταν ο τεράστιος αριθμός τους. Βρέθηκαν πάνω από 13.000 βρεφικά οστά. Η οργάνωσή τους ανά ηλικία για να ξεχωριστούν ανά άτομο ήταν δύσκολη υπόθεση.

Η τραυματολογική διάγνωση των σπασμένων κρανίων δεν έδωσε στοιχεία ότι είχαν σπάσει δια της βίας. Απορρίφθηκε λοιπόν η υπόθεση της μαζικής δολοφονίας, της βρεφοκτονίας, επειδή δεν βρέθηκαν αποδείξεις βίας.

Οι ερευνητές έπρεπε να καθορίσουν πότε ρίχτηκαν τα βρέφη στο πηγάδι. Σε αυτό βοήθησαν τα κεραμικά που βρέθηκαν μαζί με τα βρέφη.

Tα κρανία έδωσαν στοιχεία ότι πολλά από τα νεκρά βρέφη είχαν σωματική αναπηρία. Ένα βρέφος είχε ασυνήθιστο κρανίο με ίχνη ασθένειας που έκανε το κόκαλο να μεγαλώνει ταχύτατα. Αυτό έκανε το μαλακό τμήμα του κρανίου, να μην επουλωθεί. Όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν ότι είχε υδροκέφαλο, δηλαδή πάρα πολύ εγκεφαλικό υγρό, που κάνει το κρανίο να διογκώνεται Αυτό σκότωσε το παιδί.

Και άλλα βρέφη είχαν παραμορφώσεις. Λόγου χάρη, η άνω γνάθος εννέα κρανίων είχε υπερωιοσχιστία, που τότε ήταν θανατική καταδίκη. Ο Αριστοτέλης είπε ότι τα ανάπηρα παιδιά δεν έχουν δικαίωμα στη ζωή. Όπως και σε πολλούς άλλους πολιτισμούς, η πίστη στις "ανάξιες" μορφές ζωής ήτανε εξαπλωμένη στην Αρχαία Ελλάδα.

Οι αρχαίοι έλληνες δεν ήθελαν παιδιά με σωματική αναπηρία. Πίστευαν ότι ήταν καταραμένα από τους θεούς ή από πνεύματα και δεν ήθελαν να φέρουν κακοτυχία στο σπίτι τους. Θεωρούταν φυσιολογικό να αφήνουν να πεθάνουν τα παιδιά που είχαν σωματική παραμόρφωση.

Η μαία ήταν εκείνη που εξέταζε το παιδί για αναπηρία με το που γεννιόταν. Όταν κάτι πήγαινε στραβά, η κρίση της ήταν άμεση. Η μαία έπαιρνε το παιδί από τη μητέρα του. Τα γραπτά του Πλάτωνα, μας λένε ότι η εγκατάλειψή τους ήταν κάτι το συνηθισμένο. Η έκθεση μωρών ήταν κοινή πρακτική της αρχαιοελληνικής ζωής και τη βλέπουμε στους μύθους και τους θρύλους της κοινωνίας. Υπήρχε ακόμα κι ένας θεός, ο Ήφαιστος, που ήταν παιδί της Ήρας. Λέγεται ότι όταν γεννήθηκε, η Ήρα είδε ότι ήταν άσχημος και παραμορφωμένος, οπότε τον πέταξε από τον Όλυμπο. Οι αρχαίοι αθηναίοι αφιέρωσαν ένα ναό στον Ήφαιστο. Ο βωμός του βρίσκεται στην Αγορά, κοντά στο πηγάδι όπου βρέθηκαν τα νεκρά μωρά. Πρόκειται για σύμπτωση;

Οι επιστήμονες, αφού εξέτασαν με προσοχή την περιοχή που βρίσκεται το πηγάδι, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το σημείο είχε επιλεγεί σκόπιμα.

Ο κύριος λόγος που το πηγάδι χρησιμοποιήθηκε για αυτό το σκοπό ήταν ότι η γειτονιά είχε εγκαταλειφθεί, αλλά ήταν βολικό, κοντινό σημείο. Άρα είχες μια ιδιωτική περιοχή, όπου μπορούσες να την κρατήσεις για τα κορμιά των μωρών.

Susan Rotroff, αρχαιολόγος.

Άρα το αρχαίο πηγάδι ήταν ένα μέρος, όπου εγκατέλειπαν τα ανάπηρα νεογέννητα χωρίς κατακραυγή. Αλλά δεν είχαν και τα 450 μωρά κάποια σωματική αναπηρία. Γιατί κατέληξαν κι αυτά στο πηγάδι; Τα κρανία βοηθάνε και πάλι τους ερευνητές. Πολλά κόκαλα είχαν ενδείξεις σπογγώδους ανάπτυξης, κάτω από το κανονικό κόκαλο. Αυτό γίνεται όταν έχουμε βακτηριακή μόλυνση, άρα μάλλον ήταν βακτηριακή μηνιγγίτιδα, που στον αρχαίο κόσμο θα ήταν θανάσιμη.

Λόγω των κακών συνθηκών υγιεινής, οι μολύνσεις κατά τη γέννα δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο. Για παράδειγμα, το κόψιμο του ομφάλιου λώρου με μη αποστειρωμένο εργαλείο μπορεί να οδηγήσει σε θανάσιμη μόλυνση. Πολλοί νέοι γονείς της εποχής έζησαν το χαμό ενός νεογέννητου.

Το μέγεθος των οστών, δηλαδή η φάση της ανάπτυξης του κάθε βρέφους, βοήθησε στον καθορισμό της ηλικίας τους. Κανένα από τα βρέφη του πηγαδιού δεν είχε ζήσει πάνω από μία εβδομάδα. Με άλλα λόγια, λίγο μετά τη γέννα, οι μανάδες έδωσαν τα μωρά τους να πεθάνουν.

Φαίνεται ότι λύθηκε το μυστήριο του πηγαδιού της Αγοράς. Αλλά παραμένει ένα ερώτημα: Γιατί δεν έθαψαν τα νεκρά νεογνά σε κανονικό κοιμητήριο;

Οι αθηναίοι είχαν μία τελετή, τα Αμφιδρόμια, όπου το παιδί γινόταν αποδεκτό στην οικογένεια και την κοινωνία. Γινόταν μια εβδομάδα ή δέκα μέρες μετά τη γέννα. Στα Αμφιδρόμια, η τροφός κουβαλούσε το μωρό γύρω από ανοιχτή φωτιά. Στο τέλος, έβαζε το παιδί στα πόδια του πατέρα του. Το παιδί καλωσοριζόταν επίσημα στην οικογένεια μόνο όταν το σήκωνε ο πατέρας του.

Όποιο νεογνό δεν ήταν τυχερό για να ζήσει αρκετά ώστε να ολοκληρώσει την τελετή, δεν θεωρούταν πλήρες άτομο, πλήρες μέλος της κοινωνίας, οπότε δεν μπορούσε να θαφτεί κανονικά. Για αυτό δεν θάφτηκαν τα 450 νεκρά βρέφη στο κοιμητήριο έξω από τις πύλες της πόλης, όπως συνηθιζόταν. Πέθαναν μικρά, πριν την τελετή της κοινωνικής αποδοχής τους και γι΄ αυτό έριξαν τα κορμιά τους στο πηγάδι.

Αλλά ο μαζικός τάφος στο πηγάδι δεν είχε μόνο τα λείψανα βρεφών. Οι ερευνητές έκαναν κι άλλη μια ασυνήθιστη ανακάλυψη. Βρήκαν τους σκελετούς 150 σκυλιών. Τα κόκαλα των νεκρών σκυλιών είναι διαφορετικής ηλικίας από αυτήν που θα περίμενε κάνεις. Βρέθηκαν νεαρά ενήλικα σκυλιά, κουτάβια και μερικά γέρικα σκυλιά.

Αλλά δεν ήταν σκυλιά που πέθαναν από φυσικά αιτία. Τα επέλεξαν και τα έβαλαν στο πηγάδι. Τι σχέση έχει αυτό με τη γέννα; Οι αρχαίοι έλληνες πίστευαν ότι η γέννα ήταν πηγή ακαθαρσίας, ειδικά αν το μωρό γεννιόταν με παραμόρφωση ή νεκρό. Τα σκυλιά ίσως ήταν θυσία για τελετουργικό εξαγνισμό, για να εξαγνισθεί το μωρό με το οποίο θυσιάζονταν. Το γεγονός ότι έβαζαν σκυλιά στο πηγάδι ήταν ίσως επειδή η κοινότητα πίστευε πως τα παιδιά πήγαιναν στον Κάτω Κόσμο, σε ένα επικίνδυνο ταξίδι, και τα σκυλιά θα μπορούσαν να τα βοηθήσουν.

Διαβάστε επίσης:
Έκθεση νεογέννητων κοριτσιών στην Αρχαία Αθήνα.