Ο χρόνος. Είναι παντού γύρω μας. Μα, είναι αυτό που νομίζουμε ότι είναι;

Ο χρόνος φαίνεται να προχωράει μπροστά. Μπορεί όμως να γυρίσει πίσω;

Τα γεγονότα συμβαίνουν το ένα μετά το άλλο ή παρελθόν, παρόν και μέλλον συμβαίνουν ταυτόχρονα;

Είναι ένα από τα πιο δύσκολα επιστημονικά θέματα, που αμφισβητεί τις βασικές μας αρχές περί πραγματικότητας.

Είναι ο χρόνος ένα θεμελιώδες μέρος του Σύμπαντος, ή μήπως δεν υπάρχει;

Τι ώρα είναι; Θα μπορούσα να σας πω, πως είναι 9.02 μ.μ., αλλά η δική σας ώρα εξαρτάται από το πού και σε ποια εποχή είστε.

Για όλους μάς, ο χρόνος ήταν μια σειρά από αριθμούς, που μετρούν τις μέρες. Ζούμε μ΄ένα ρολόι στο χέρι. Ξυπνάμε, πάμε στη δουλειά, πέφτουμε για ύπνο κ.λπ..

Μα, δεν ήταν πάντα έτσι. Όταν ήμουν μικρός, τα καλοκαίρια δεν είχαν την αίσθηση του χρόνου. Δεν έπρεπε να βρίσκομαι κάπου συγκεκριμένα, ούτε είχα ραντεβού που έπρεπε να είμαι συνεπής. Oι μέρες μου επηρεάζονταν μόνο από τη θέση του Ήλιου. Ο χρόνος δεν είχε τόση σημασία τότε.

Τώρα, η ζωή μου είναι ένας αγώνας ενάντια στο χρόνο. Αλλά ποιον ανταγωνίζομαι; Ο χρόνος είναι ένα πραγματικό κομμάτι του Σύμπαντος ή απλά μια αφηρημένη έννοια, που επινοήσαμε εμείς οι άνθρωποι για να διατηρήσουμε τον πολιτισμό μας;

Για να πάρουμε απάντηση, πρέπει να κάνουμε μια απατηλά απλή ερώτηση Τι είναι ο χρόνος; Σκεφτείτε το. Προσπαθήστε να τον προσδιορίσετε. Δεν είναι εύκολο.

Ο χρόνος αποτρέπει την ταυτόχρονη εξέλιξη των γεγονότων.

Ο χρόνος είναι το κομμάτι του Κόσμου,
που κανονίζει τη διαδοχική εξέλιξη των γεγονότων
από την αρχή ως το τέλος.

Τιμ Μόντλιν, φυσικός φιλόσοφος.

Μέσω των νευροεπιστημών, διαπιστώσαμε
ότι ο χρόνος δεν είναι αυτό που νομίζαμε.

Ο χρόνος δεν είναι κάτι που ακολουθείς παθητικά,
εναι κάτι που δημιουργεί ο καθένας με το μυαλό του.

Ο εγκέφαλός μου κι ο δικός σας
βλέπουν διαφορετικά το ίδιο πράγμα.

Ντέιβιντ Ίγκλμαν , νευροεπιστήμονας.

Ο χρόνος δεν υπάρχει.

Υπάρχουν απλές διανομές των πάντων στον Κόσμο,
αυτά που αποκαλώ «τώρα».

Αυτά είναι πραγματικά.

Τζούλιαν Μπάρμπουρ , φυσικός.

Το καλύτερο σημείο του χρόνου για έναν ωρολογοποιό είναι η καταγραφή του.

Ο χρόνος γι΄ αυτόν είναι χρήμα. Τα χειροποίητα ρολόγια πωλούνται πολύ ακριβά.

Το δυσκολότερο είναι να καταφέρει τα αμέτρητα γρανάζια και τροχούς να χτυπάνε σε ακριβή διαστήματα.

Κάθε ωρολογοποιός συγχρονίζει τα ρολόγια του με την ώρα Γκρίνουιτς, την ώρα, που όλα τα ρολόγια του κόσμου έχουν ως σταθερά.

Η ώρα Γκρίνουιτς πήρε τ' όνομά της από το Γκρίνουιτς της Αγγλίας. Το 1884, σε ένα παγκόσμιο συνέδριο αποφασίστηκε ο μεσημβρινός που διέρχεται από το Αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς, να είναι ο πρώτος μεσημβρινός, αυτός που θα καθορίζει το χρόνο στον πλανήτη Γη.

Η ώρα Γκρίνουιτς είναι η καλύτερη χρονική προσέγγιση, όπως περιγράφτηκε από τον Νεύτωνα. Είναι ένας σταθερός χτύπος στα παρασκήνια του Σύμπαντος.

Ο Νεύτωνας πίστευε ότι το Σύμπαν είναι ένα τεράστιο ρολόι, το οποίο λειτουργεί ο Θεός. Είχε όμως, λάθος.

Ο Λι Σμόλιν είναι ο θεωρητικός φυσικός, που προσπαθεί να λύσει τα μυστήρια του χρόνου:

Η θεωρία του Νεύτωνα υπαγορεύει ότι ο χρόνος είναι απόλυτος. Σα μετρονόμος, που, όπως έλεγε, χτυπά ασχέτως αν συμβαίνει κάτι στο Σύμπαν ή όχι. Ακόμα κι αν δεν συμβαίνει τίποτα, όπως τώρα στο δωμάτιό μου, ο μετρονόμος εξακολουθεί να χτυπά με τον ίδιο ρυθμό, ό,τι κι αν συμβαίνει.

Το μόνο πρόβλημα είναι ότι μας είναι αδύνατο να ανιχνεύσουμε τον απόλυτο χρόνο. Αντιλαμβανόμαστε το χρόνο σε σχέση με τα γεγονότα.

Αν πετάξουμε το μετρονόμο, η ζωή συνεχίζεται, όπως πριν.
Αυτή ήταν η ιδέα του Αϊνστάιν, η βάση της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας.
Ο χρόνος δημιουργείται από τις σχέσεις των αλλαγών, που συμβαίνουν στο Σύμπαν.

Λι Σμόλιν, αμερικανός θεωρητικός φυσικός.

Ακόμα και σήμερα, κάποιοι δυσκολεύονται να αποδεχθούν τη σχετικότητα του Αϊνστάιν από την απολυτότητα του Νεύτωνα.

Μα, όσο περισσότερο αναλύουμε το χρόνο, τόσο διαπιστώνουμε ότι ο Αϊνστάιν είχε δίκιο.

Στο Εθνικό Ινστιτούτο Προτύπων και Τεχνολογίας στο Μπόλντερ του Κολοράντο, υπάρχει ένα πειραματικό ρολόι ιόντων αλουμινίου. Είναι ο επίσημος χρονομέτρης της Αμερικής.

Πρόκειται για το πιο ακριβές ρολόι στον κόσμο. Μετράει τις ταλαντώσεις υπερψυχθέντων ατόμων και διατηρεί την ακρίβεια στο ένα δευτερόλεπτο κάθε 3,7 δις χρόνια.

Το 2010, οι διευθυντές του Μπόλντερ πήραν έβαλαν δύο ρολόγια ιόντων το ένα δίπλα στο άλλο με απόλυτο συγχρονισμό. Μετά, ανύψωσαν το ένα κατά 30 εκατοστά.

Το ψηλότερο ρολόι έχασε το συγχρονισμό. Κτυπούσε λίγο πιο γρήγορα από το χαμηλότερο ρολόι, αφού βρισκόταν λιγάκι πιο μακριά από τη βαρυτική έλξη της Γης, η οποία επιβραδύνει τα πράγματα.

Ο Αϊνστάιν το προέβλεψε αυτό στις αρχές του 20^ού αιώνα, κι ήταν μόνο η αρχή.

Αν αναλογισθούμε το Σύμπαν όπως το φαντάστηκε ο Αϊνστάιν, η ζωή δεν θα είχε μια ομαλή, διαδοχική εξέλιξη. Κάθε απλή κίνηση δεν θα είχε καμία λογική σειρά, ούτε αρχή, ούτε τέλος.

Έτσι θα ήταν ο Κόσμος αν δεν μας περιόριζε ο χρόνος.

Ο Σον Κάρολ είναι θεωρητικός φυσικός στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας στην Καλιφόρνια.

Ζούμε μέσα στο χώρο, καθοριζόμαστε από τρεις διαστάσεις.

Ο Αϊνστάιν διαπίστωσε πως ο χρόνος είναι μία ακόμη διάσταση.

Ο χωροχρόνος είναι ένα πράγμα κι έτσι έχουμε τέσσερις διαστάσεις. Μέσα σ΄ αυτό κινούμαστε και ζούμε.

Ο Αϊνστάιν συνειδητοποίησε επίσης, πως η βαρύτητα είναι η έκφραση της καμπυλότητας
του χωρόχρονου.

Το Σύμπαν διαθέτει πλανήτες, μαύρες τρύπες, μάζα, ενέργεια. Επηρεάζει το χωροχρόνο κι αυτό αποκαλούμε εμείς βαρύτητα. Στην ουσία λομως, είναι ο χωρόχρονος που διαστρεβλώνεται.

Όσο πιο κοντά βρισκόμαστε στο βαρυτικό πεδίο, αντιλαμβανόμαστε το χρόνο διαφορετικά απ΄ ό,τι στο Διάστημα.

Σον Κάρολ, θεωρητικός φυσικός.

Η σχετικότητα του χρόνου έχει περίεργα αποτελέσματα. Ο χρόνος κυλά πιο γρήγορα για τους αστροναύτες, παρά για εμάς.

Μα, η λύση του Αϊνστάιν στο μυστήριο του χρόνου θίγει μια ακόμα δύσκολη έννοια. Αν κοιτάξουμε γύρω μας, βλέπουμε ότι ο χώρος υπάρχει εδώ και τώρα. Αυτό δεν σημαίνει ότι παρόν, παρελθόν και μέλλον συνυπάρχουν; Και μήπως το μέλλον είναι ήδη εδώ;

Κατά τη Φυσική, όλες οι χρονικές στιγμές είναι εξίσου πραγματικές. Αυτό μας προκαλεί να πούμε ότι όλα συμβαίνουν ταυτόχρονα.

Δεν είναι έτσι. Οι διαφορετικές στιγμές είναι διαφορετικά σημεία. Υπάρχουν, αλλά κάπου αλλού.

Με το χρόνο όμως, απλά βιώνουμε τη μια στιγμή μετά την άλλη. Δεν μπορούμε να πάμε πίσω στο χρόνο
ούτε να μιλήσουμε για το μέλλον.

Σον Κάρολ, θεωρητικός φυσικός.

Η χρονική αποδιάρθρωση αντιτίθεται στους νόμους της Φυσικής και την ανθρώπινη εμπειρία.

Ή μήπως όχι;

Μάλλον όχι.

Ο νευροεπιστήμονας, καθηγητής του πανεπιστημίου του Στάνφορντ Ντέιβιντ Ίγκλμαν, υποστηρίζει ότι ο Κόσμος δεν βασίζεται στο χρόνο και πως ο χρόνος είναι απλά μέσα στο μυαλό μας.

Ο χρόνος είναι αυτός ο σταθερός χτύπος πίσω από το Σύμπαν ή αλλάζει από μέρος σε μέρος και από άνθρωπο σε άνθρωπο;

Όσο μεγαλώνουμε, ο χρόνος φαίνεται να μας παρασύρει γρηγορότερα. Η σχέση μας με το χρόνο αλλάζει όσο μεγαλώνουμε, μοιάζει να τρέχει πιο γρήγορα.

Όλοι βιώνουμε το χρόνο δευτερόλεπτο μετά το δευτερόλεπτο, μα δεν είναι έτσι.

Ο Ίγκλμαν, όταν ήταν φοιτητής Ιατρικής, βάσισε την καριέρα του στο να προσπαθεί να καταλάβει πώς αντιλαμβανόμαστε το χρόνο. Συμπέρανε ότι η αντίληψη του χρόνου βασίζεται σε βιολογικές και ψυχολογικές καταστάσεις.

Πολλοί άνθρωποι ξυπνούν πριν χτυπήσει το ξυπνητήρι τους.

Όπως κυλά ο κιρκάδιος ρυθμός τους, σημάδια στο σώμα τους, τους λένε να ξυπνήσουν.

Ντέιβιντ Ίγκλμαν , νευροεπιστήμονας.

Η αίσθηση του χρόνου μπορεί να μεταβληθεί από πολλές παραμέτρους, όπως απώλεια αισθήσεων, υπερδιέγερση, αλλοιωμένη συνείδηση.

Όσοι κάνουν μαριχουάνα, φέρονται να λένε:

«Είμαι μια ζωή εδώ. Πόση ώρα είμαι εδώ;».

Ο χρόνος κυλάει αργά γι΄ αυτούς.

Δεν φταίει η αργή τους αντίληψη. Πιστεύω, πως δεν μπορούν να θυμηθούν τη στιγμή που έφτασαν εκεί.
Χωρίς αυτή την ανάμνηση, νιώουν ότι ήταν πολλή ώρα εκεί.

Ντέιβιντ Ίγκλμαν , νευροεπιστήμονας.

Αν είχατε ποτέ σας ατύχημα, ίσως νιώσατε ότι το όλο συμβάν γινόταν σε αργή κίνηση. Σε αντίθεση με τα ναρκωτικά, θυμάστε κάθε λεπτομέρεια. Αυτή είναι μια άλλη περίπτωση διαστρέβλωσης του χρόνου.

Σε ένα πολύ έντονο περιστατικό ενεργοποιείται το «κέντρο ελέγχου επειγόντων περιστατικών» στο μυαλό και ανασκαλίζει πολύ βαθιά χωμένες αναμνήσεις. Έτσι, έχουμε την αίσθηση ότι κράτησε πολύ.

Ανά πάσα στιγμή το μυαλό επεξεργάζεται ένα τεράστιο πλήθος πληροφοριών. Απλές κινήσεις είναι μικρά θαύματα δύναμης και ταχύτητας του μυαλού.

Όταν χτυπάς τα δάχτυλά σου, φαίνεται ότι γίνεται ακαριαία. Ήχος και εικόνα συμβαίνουν ταυτόχρονα.

Στην πραγματικότητα όμως, το ακουστικό μας σύστημα λαμβάνει πληροφορίες μέσω των αυτιών και τα επεξεργάζεται γρήγορα, ενώ το οπτικό σύστημα είναι αργό.

Το μυαλό μας πρώτα ακούει τον ήχο και μετά βλέπει την εικόνα. Παίρνει όμως και τα δύο και τα κάνει ένα. Φαίνεται να συμβαίνουν ταυτόχρονα, παρόλο που εκδηλώθηκαν διαφορετικά.

Όλο αυτό παίρνει κάποιο χρόνο, αλλά δεν το νιώθουμε έτσι. Νιώθουμε ότι γίνεται ταυτόχρονα.

Ντέιβιντ Ίγκλμαν , νευροεπιστήμονας.

Απαιτούνται μερικά εκατομμυριοστά του δευτερολέπτου για το μυαλό να επεξεργαστεί πληροφορίες και να τις περάσει στη συνείδησή μας. Αυτό σημαίνει ότι όλοι μας ζούμε στο παρελθόν.

Αυτή η χρονοκαθυστέρηση είναι το τίμημα για την άριστη εκδοχή που προσφέρει το μυαλό μας.

Μα, αν ο εγκέφαλος δεν την αποδώσει σωστά, αλλάζει τη σχέση με το χρόνο. Ο χρόνος μας διαφέρει απ΄ των άλλων κι αυτό έχει ολέθριες συνέπειες.

Υπάρχει η κλινική περίπτωση κάποιου, που ενώ οδηγούσε, έβλεπε τα δέντρα και τα κτίρια να περνούν τόσο γρήγορα σα να πήγαινε με 300 χιλιόμετρα την ώρα. Άφησε λίγο το γκάζι, αλλά το τοπίο δεν επιβράδυνε.

Αυτός ο άνθρωπος αντιλαμβανόταν τον κόσμο σε επιτάχυνση. Στην πραγματικότητα, ο ίδιος είχε επιβραδύνει. Μιλούσε και κινούνταν αργά, είχε ξεμακρύνει από το χρόνο.

Αποδείχθηκε ότι αίτιο αυτής της καθυστέρησης ήταν ένας όγκος στον εγκέφαλό του.

Ό,τι κι αν είναι ο χρόνος, είναι βαθιά μετουσιωμένος μέσα μας. Όλοι μας είμαστε ρολόγια με το δικό μας προσωπικό χρόνο.

Ο Ντέιβιντ Ίγκλμαν πιστεύει πως αν απορρυθμιστούμε έστω κι ελάχιστα, μπορεί να έχουμε σοβαρές εγκεφαλικές παθήσεις:

Πιστεύω πως η σχιζοφρένεια αποτελεί διαταραχή της αντίληψης του χρόνου.

Σκεφτείτε να είχατε κενό στην αντίληψή του χρόνου και δεν ξέρατε αν οι πράξεις σας γίνονταν πριν ή μετά την υλοποίησή τους.
Θα είχατε κατακερματισμένη αντίληψη. Δεν θα ξέρατε τι προκαλέσατε και τι όχι.

Ντέιβιντ Ίγκλμαν , νευροεπιστήμονας.

Προκειμένου να δείξει πόσο ευέλικτος είναι ο προσωπικός μας χρόνος, ο Ντέιβιντ επινόησε ένα πείραμα που διαστρεβλώνει την αίσθηση του χρόνου.

Βάζω κάποιον να πατήσει ένα κουμπί, το οποίο ανάβει ένα φως.
Μετά, προκαλώ μια μικρή καθυστέρηση. Όταν πατάει το κουμπί, το φως ανάβει ένα δέκατο του δευτερολέπτου αργότερα.

Το μυαλό συνηθίζει σε αυτή την καθυστέρηση. Συνειδητοποιεί πως όποτε εκτελεί αυτή την πράξη
το αισθητικό αποτέλεσμα έρχεται λίγο πιο αργά. Προσαρμόζεται σε αυτό και το αποδίδει ταυτόχρονα.

Τώρα, αν αίρω την καθυστέρηση και το φως ανάβει ακαριαία, πιστεύει ότι το φως άναψε πριν καν πατήσει το κουμπί.

Έτσι συμβαίνει με τους σχιζοφρενείς. Κάνουν κάτι και λένε: «Δεν το έκανα εγώ. Δεν νομίζω ότι το προκάλεσα εγώ».

Ντέιβιντ Ίγκλμαν , νευροεπιστήμονας.

Ο χρόνος ποικίλει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Η ελαστικότητα του υποκειμενικού μας χρόνου κάνει τον Ντέιβιντ να αναρωτιέται αν ο χρόνος είναι πραγματικός:

Ο χρόνος είναι το πιο πείσμον ψυχολογικό φίλτρο που έχουμε.

Όταν αρχίσουμε να το προσεγγίζουμε και να καταλαβαίνουμε ότι επηρεάζεται από το μυαλό μας,
θα πρέπει να αναπροσαρμόσουμε όλες τις εξισώσεις της Φυσικής.

Ντέιβιντ Ίγκλμαν , νευροεπιστήμονας.

Μπορούμε να απομακρύνουμε τον ανθρώπινο παράγοντα και να δούμε το χρόνο έξω από τη φυσική μας παρουσία στο Σύμπαν;

Ο βρετανός φυσικός με ερευνητικό ενδιαφέρον για την κβαντική βαρύτητα Τζούλιαν Μπάρμπουρ, απαντά ναι. Αναπροσάρμοσε τις εξισώσεις του Αϊνστάιν και διαπίστωσε ότι ο χρόνος δεν υπάρχει.

Ο ισχυρισμός ότι ο χρόνος είναι ψευδαίσθηση, είναι ριζοσπαστικός. Μα, η άρνηση του χρόνου είναι κάτι αρκετά παλιό, περίπου 2.500 ετών.

Τον 5^ο αιώνα π.Χ. ο φιλόσοφος Παρμενίδης δήλωνε ότι η κίνηση είναι αδύνατη, γιατί οποιοδήποτε αντικείμενο θέλει να καλύψει μία απόσταση, θα πρέπει να περάσει μέσα από μια άπειρη σειρά κλασματικών βημάτων, προκειμένου να πάει από το ένα μέρος στο άλλο.

Και κανείς δεν μπορεί να κάνει άπειρα βήματα.

Αν η κίνηση είναι αδύνατη, το ίδιο είναι και η αλλαγή. Έτσι, και ο χρόνος αποτελεί ψευδαίσθηση.

Κανείς δεν ήξερε τι να πιστέψει. Η κίνηση υπάρχει, τα πράγματα αλλάζουν και ο χρόνος περνά, έτσι;

Ίσως και όχι.

Σε ένα παλιό χωριό της αγγλικής επαρχίας, ο Τζούλιαν Μπάρμπουρ πιστεύει ότι η Κβαντική Φυσική αποδεικνύει την εγκυρότητα του Παρμενίδη.

Πριν από δεκαετίες, άρχισε να συνθέτει μία μαθηματική θεωρία ότι το σύμπαν δεν χρειάζεται το χρόνο. Κάτι που φαντάζει παράξενο, καθώς είναι περικυκλωμένος από το παρελθόν.

Βρίσκομαι στον Town, έναν πανάρχαιο δρόμο.

Πίσω μου βρίσκεται το σπίτι μου, χτισμένο το 1659.

Ο Νεύτωνας ήταν 17 ετών τότε
και σκεφτόταν το χρόνο και την κίνηση.

Τζούλιαν Μπάρμπουρ , φυσικός.

Αν δεν υπάρχει χρόνος, τι είναι όλα αυτά τότε;

Για τον Τζούλιαν, ό,τι βλέπουμε αποτελεί αρχαιολογικό εύρημα.

Τα πράγματα προϋπάρχουν και ο χρόνος πηγάζει από αυτά.

Ο Τζούλιαν πιστεύει ότι η εκκλησία του χωριού του, η οποία είναι χιλίων ετών με τις τοιχογραφίες του 14^ου αιώνα αποδεικνύουν ότι ο χρόνος υπάρχει σε τμήματα του χώρου.

Το παρελθόν είναι ένας άλλος κόσμος. Είναι μία διαφορετική σύνθεση του Σύμπαντος,
ένα άλλο τώρα. Κι αυτό είναι κυριολεκτικό.

Δεν έχει ο χρόνος στιγμές, αλλά η στιγμή έχει χρόνο.

Τζούλιαν Μπάρμπουρ, φυσικός.

Η ρηξικέλευθη άποψη του Τζούλιαν πηγάζει από την εξίσωση Γουίλερ-Ντε Βιτ, μία μαθηματική άσκηση από τα 1960, που συμβιβάζει τη Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν με την Κβαντομηχανική, με περίεργα αποτελέσματα.

Η εξίσωση δεν εμπεριέχει πια τη σταθερά του χρόνου. Καθώς αυτό έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα, πολλοί θεώρησαν ότι Κβαντική Θεωρία και Σχετικότητα δεν συνάδουν. Για τον Τζούλιαν όμως, αυτό ήταν μια αποκάλυψη.

Δεν υπάρχει μοναδική ιστορία στην Κβαντομηχανική.

Αν ο συνδυασμός Κβαντομηχανικής και Θεωρίας της Σχετικότητας ισχύει, τότε δεν υπάρχει χρόνος.

Τζούλιαν Μπάρμπουρ, φυσικός.

Στα βάθη της πραγματικότητας λοιπόν, δεν υπάρχει χρόνος. Σημασία έχει η συσχέτιση των αντικειμένων μέσα στο χώρο.

Κατά τη γνώμη μου, το Σύμπαν είναι μια τεράστια συλλογή στιγμών πολύ πλούσια δομημένων.

Δεν επικοινωνούμε με άλλες. Είναι μεμονωμένοι κόσμοι. Κάθε κόσμος είναι τόσο πλούσιος, που είναι μέρος αυτού του κόσμου.

Μία στιγμή μέσα σε άπειρες στιγμές. Αυτό ουσιαστικά είναι η ζωή μας.

Τζούλιαν Μπάρμπουρ, φυσικός.

Ο εγκέφαλος συνέλεξε τις στιγμές και τις έπαιξε στο μυαλό μας, όπως ακριβώς αποτυπώνονται οι εικόνες σε καρέ και φαίνονται να κινούνται.

Μα, τίποτα δεν κινείται. Αυτό που αποκαλούμε χρόνο είναι μια ψευδαίσθηση.

Κατά μία βαθιά έννοια, το Σύμπαν είναι στατικό. Δεν αλλάζει τίποτα. Και σύμφωνα με τον Τζούλιαν, όλες αυτές οι στιγμές συμβαίνουν ταυτόχρονα.

Αν έλεγα ότι το χτες μου δεν υπάρχει, θα ήταν σαν να έλεγε το 13 ότι δεν υπάρχει το 11. Οι μαθηματικοί θα το έβρισκαν αυτό γελοιότητα.

Αυτή η στιγμή είναι τόσο έντονη, αλλά και κατά μία έννοια, αιώνια. Αν το μεταφράσουμε με μαθηματικούς όρους, είναι αιώνια.

Τζούλιαν Μπάρμπουρ, φυσικός.

Η θεωρία του Τζούλιαν Μπάρμπουρ περί χρόνου φαίνεται ρηξικέλευθη, αλλά οι φυσικοί την πήραν σοβαρά, χωρίς να σημαίνει ότι όλοι συμφωνούν μαζί του. Το αντίθετο.

Ο καλός του φίλος, Λι Σμόλιν, είναι και μεγάλος επικριτής του.

Ο χρόνος δεν είναι ψευδαίσθηση. Δεν είναι μια κατασκευή.

Ο χρόνος δεν προκύπτει. Ο χρόνος είναι πραγματικός.

Λι Σμόλιν, αμερικανός θεωρητικός φυσικός.

Η θεωρία ότι ο χρόνος είναι ψευδαίσθηση προκάλεσε διαμάχη στο χώρο των φυσικών και έστρεψε φίλους εναντίον φίλων.

Είναι ο χρόνος μια ψευδαίσθησή μας, για να κατανοούμε το Σύμπαν; Νευρολόγοι και φυσικοί πιστεύουν πως είναι πιθανό. Κάποιοι άλλοι λένε: «Δεν μπορούμε να αγνοούμε τις αισθήσεις μας. Ο χρόνος υπάρχει στα αλήθεια».

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, βιώνουμε τον κόσμο ως μια σειρά στιγμών, όπως λειτουργεί και η φύση. Το πέρασμα του χρόνου αποτελεί γενική αλήθεια και ίσως είναι το μόνο αληθινό πράγμα στο Σύμπαν.

Ο Τιμ Μόντλιν είναι φυσικός φιλόσοφος στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς.

Αν πούμε ότι ο χρόνος αποτελεί ψευδαίσθηση είναι σαν να λέμε ότι στην πραγματικότητα δεν γερνάω.
Δεν πρέπει να ανησυχώ ότι κάθε μέρα πλησιάζω όλο και πιο κοντά στο θάνατό μου.

Μα, δεν μπορώ να το πιστέψω, όσο κι αν προσπαθήσω. Δεν έχει εφαρμογή στον κόσμο μου.

Τιμ Μόντλιν, φυσικός φιλόσοφος.

Για τον Τιμ αποτελεί κοινή λογική ότι ο χρόνος υπάρχει.

Τότε, γιατί τον αρνούνται ορισμένοι φυσικοί; Ο Τιμ πιστεύει πως αυτό οφείλεται στα Μαθηματικά.

Όλες οι θεωρίες της Φυσικής είναι μαθηματικές. Ο,τιδήποτε μαθηματικό δεν υπόκειται στον χρόνο, δεν αλλάζει ποτέ.

Έτσι, αν δουλεύεις με αριθμούς και οι αριθμοί δεν αλλάζουν και τους χρησιμοποιείς για να κατανοήσεις τον κόσμο,
σου φαίνεται αδύνατο να αλλάζει ο κόσμος.

Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι ο Κόσμος χαρακτηρίζεται από τα μαθηματικά. Έτσι, παρασύρονται
από τα μαθηματικά και χάνουν την επαφή τους με τον φυσικό κόσμο.

Τιμ Μόντλιν, φυσικός φιλόσοφος.

Ο Τζούλιαν Μπάρμπουρ πιστεύει ότι ο χώρος είναι το παν κι ο χρόνος είναι ψευδαίσθηση.

Ο Τιμ υποστηρίζει ότι ο Τζούλιαν κάνει μεγάλο λάθος: «Χρειαζόμαστε το χρόνο. Το χώρο δεν χρειαζόμαστε».

Ο χώρος δεν είναι θεμελιώδης. Ο χρόνος όμως, είναι θεμελιώδης.

Δεν χρειάζεται τίποτε άλλο πέραν του χρόνου, όχι το αντίθετο. Δεν ξεκινάς στο χώρο και μετά έρχεται κι ο χρόνος.

Ο χρόνος είναι η βάση των πάντων. Αυτό μας λέει η Φυσική, αλλά δεν της δίνουμε σημασία.

Τιμ Μόντλιν, φυσικός φιλόσοφος.

Το διάστημα φτιάχτηκε πρώτο ή ο χρόνος; Όλα οδηγούν πίσω στην εκρηκτική δημιουργία του Σύμπαντός μας. Στο Big Bang. Οι φυσικοί συμφωνούν ότι η Μεγάλη Έκρηξη δημιούργησε το διάστημα. Δεν συμφωνούν όμως, αν δημιούργησε και το χρόνο.

Φυσικοί και φιλόσοφοι θεωρούν ότι ο χρόνος είναι ψευδαίσθηση. Αυτό που πραγματικά υπάρχει, δεν έχει χρόνο.

Εγώ δεν το πιστεύω. Κάποτε το πίστευα, αλλά τώρα πια πιστεύω ότι ο χρόνος είναι πραγματικός.

Λι Σμόλιν, αμερικανός θεωρητικός φυσικός.

Ο Λι Σμόλιν πιστεύει ότι ο χρόνος είναι γηραιότερος του Σύμπαντος. Προϋπήρχε της Μεγάλης Έκρηξης και θα υπάρχει και μετά. Και το αποδεικνύει μελετώντας πώς συμπεριφέρονται τα μόρια φωτός στις μεγάλες αποστάσεις.

Βασικός νόμος της Φυσικής λέει ότι το φως ταξιδεύει με 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Αν ο χρόνος είναι ψευδαίσθηση αυτό θα πρέπει να ισχύει παντού στο διάστημα, όπου κι αν κοιτάξουμε.

Μα, αν ο χρόνος υπάρχει, ενδέχεται οι νόμοι της Φυσικής να έχουν αλλάξει, καθώς το Σύμπαν γερνάει. Αν ένας βασικός νόμος, όπως η ταχύτητα του φωτός, δεν ισχύει στο παλιότερο τμήμα του Σύμπαντος, σημαίνει ότι η φυσική εξελίχθηκε από τη γέννηση του Σύμπαντος κι άρα ο χρόνος δεν αποτελεί ψευδαίσθηση.

Πρέπει να υπάρχουν πειράματα που αν τα προσεγγίσεις με ευαισθησία,
η ταχύτητα του φωτός δεν είναι γενική. Γίνονται τέτοια πειράματα.

Λι Σμόλιν, αμερικανός θεωρητικός φυσικός.

Το διαστημικό τηλεσκόπιο Φέρμι είναι ένα τέτοιο πείραμα. Το Φέρμι καταγράφει τις εκρήξεις ακτίνων γ, παράξενες εκρήξεις ενέργειας από την άκρη του Σύμπαντος. Αυτές οι εκρήξεις μας βοηθούν να επαληθεύσουμε τους νόμους της Φυσικής, όπως ήταν πριν 13 δισεκατομμύρια χρόνια.

Φανταστείτε δύο φωτόνια να απελευθερώνονται από έκρηξη ακτίνων γ, δέκα δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά. Το ένα φωτόνιο απελευθερώνεται με περισσότερη ενέργεια από το άλλο. Στο δικό μας Σύμπαν και τα δύο κινούνται με την ίδια ταχύτητα. Μα, αν η Φυσική του Φωτός διαφέρει σε ένα παλιότερο Σύμπαν, το φωτόνιο με την περισσότερη ενέργεια θα μείνει πίσω τελικά.

Καταλήγουμε στο ότι μετά από δέκα δισεκατομμύρια έτη, το ένα θα προπορεύεται κατά μερικά δευτερόλεπτα. Αυτό αρκεί για να εντοπιστεί.

Ακόμη και σε ένα δευτερόλεπτο μετά από δισεκατομμύρια ετών, θα το καταγράψουμε.

Λι Σμόλιν, αμερικανός θεωρητικός φυσικός.

Τα δεδομένα του Φέρμι θα αναλυθούν τα επόμενα χρόνια. Ο Λι, ίσως σύντομα, έχει τις αποδείξεις ότι το τώρα των 13 δισεκατομμυρίων ετών πριν, είναι τελείως διαφορετικό από το δικό μας τώρα και άρα ο χρόνος είναι πραγματικός.

Αδιάσειστα στοιχεία ότι οι νόμοι της Φυσικής αλλάζουν κατά καιρούς θα απαντήσουν στο ερώτημα αν ο χρόνος είναι πραγματικός ή όχι.

Μα, παραμένει ένα μεγάλο ερώτημα αναπάντητο. Γιατί υπάρχει χρόνος;

Θεωρητικά, η Φυσική φαίνεται να μη χρειάζεται το χρόνο. Παρόλα αυτά, νιώθουμε να κινούμαστε μέσα σε αυτόν. Κι αν δεν γεννήθηκε στο μυαλό μας, από πού προέρχεται τότε;

Ο Σον Κάρολ πιστεύει πως έχει την απάντηση. Μα, χρειάζεται ένα κακό δίδυμο Σύμπαν με αντίστροφο χρόνο για να επαληθευτεί.

Αφθονούν οι θεωρίες για το πώς λειτουργεί ο χρόνος στο Σύμπαν και το μυαλό. Ελάχιστοι είναι οι φυσικοί, που αναρωτιούνται γιατί υπάρχει χρόνος. Αν δεν είναι ανθρώπινη επινόηση, τότε από πού προήλθε;

Ο Σον Κάρολ νομίζει ότι γνωρίζει.

Ο χρόνος υπάρχει. Τον χρησιμοποιούμε καθημερινά. Είναι παντού γύρω μας.

Ως επιστήμονες όμως, όσο περισσότερο τον αναλύουμε τόσο πιο μυστηριώδης γίνεται.

Σον Κάρολ, θεωρητικός φυσικός.

Ο Σον δέχεται τη θεωρία ότι ο χρόνος προχωρά μπροστά από το παρελθόν προς το μέλλον, σα βέλος. Γιατί όμως ο χρόνος έχει κατεύθυνση; Ο Σον θεωρεί ότι η απάντηση συνδέεται με την λεγόμενη εντροπία.

Ο χρόνος ξεχωρίζει χάρη στο Δεύτερο Νόμο της Θερμοδυναμικής.

Ο νόμος αυτός λέει ότι όσο κυλά ο χρόνος, η εντροπία αυξάνεται.

Η εντροπία δείχνει πόσο ακατάστατο και χαώδες είναι το Σύμπαν μας.

Αν δούμε όμως το πρώτο Σύμπαν, ήταν πολύ οργανωμένο. Όπως οι τέλεια στημένες μπάλες του αμερικάνικου μπιλιάρδου.

Όσο περνά ο χρόνος είναι σα να παίζουμε μπιλιάρδο. Παίζοντας, το πρώτο που κάνουμε είναι να αυξήσουμε το χάος στο Σύμπαν.

Καθώς κυλά ο χρόνος στο Σύμπαν, η εντροπία αυξάνεται.

Σον Κάρολ, θεωρητικός φυσικός.

Από την εκρηκτική γέννηση του Σύμπαντος, η αύξηση της εντροπίας είναι ο λόγος που το παρελθόν διαφέρει από το μέλλον, που ο χρόνος έχει κατεύθυνση, που θυμόμαστε το παρελθόν, που γερνάμε, που υπάρχει εξέλιξη.

Όλα αυτά οφείλονται στην αύξηση της εντροπίας.

Πού είναι το μυστήριο; Η εντροπία αυξάνει καθώς κυλά ο χρόνος. Στους θεμελιώδεις νόμους της Φυσικής, που διέπουν τον κόσμο μας, δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Οι νόμοι του Νεύτωνα, του Αϊνστάιν, της Κβαντομηχανικής δεν κάνουν διάκριση στην κατεύθυνση του χρόνου.

Σε ένα πολύ απλό σύστημα με δύο μπάλες μπιλιάρδου, αν χτυπήσεις τη μία στην άλλη δεν υπάρχει διάκριση στη χρονική κατεύθυνση. Αν φανταστούμε τις μπάλες να κάνουν την αντίστροφη κίνηση, μας φαίνεται φυσιολογικό.

Σε πιο περίπλοκα, μακροσκοπικά συστήματα, υπάρχει διάκριση ανάμεσα σε παρελθόν και μέλλον. Όταν έχουμε πολλές μπάλες, όλα γίνονται προς μία κατεύθυνση.

Όπως κι όταν ξεσπάσει καυγάς σε μια αίθουσα. Έχουμε θορύβους, γυαλιά που σπάνε, αίμα που τρέχει.

Όλες αυτές οι διεργασίες αυξάνουν την εντροπία στο Σύμπαν. Κι όλες αυτές οι αυξήσεις ορίζουν την κατεύθυνση του χρόνου.

Το ερώτημα είναι γιατί τότε η εντροπία είναι τόσο χαμηλή; Το Σύμπαν μας φαίνεται ανισόρροπο. Το πολύ μακρινό μέλλον θα είναι ένα πολύ ανοργάνωτο μέρος, ενώ το μακρινό παρελθόν ήταν πάρα πολύ οργανωμένο. Αυτή η ανισορροπία ενοχλεί τους φυσικούς.

Σον Κάρολ, θεωρητικός φυσικός.

Ο Σον αναζήτησε μια εξήγηση γι΄ αυτή την ανισορροπία και κατέληξε στο Πολυσύμπαν. Σύμφωνα με αυτή την θεωρία, το Σύμπαν μας είναι ένα από τα άπειρα Σύμπαντα που υπάρχουν.

Φανταστείτε ένα μητρικό Σύμπαν. Αυτό δημιουργεί πολλά άλλα Σύμπαντα.

Μία μικρή κβαντική διακύμανση κάνει μια μικρή φούσκα Σύμπαντος να μεγαλώσει, να ξεκινήσει με μικρή εντροπία και να την αυξήσει, όπως συμβαίνει στο Σύμπαν μας.

Σον Κάρολ, θεωρητικός φυσικός.

Έτσι ένα μητρικό Σύμπαν δημιουργεί ένα Σύμπαν σαν το δικό μας, όπου η κατεύθυνση του χρόνου είναι πρόσθια. Για να υπάρχει ισορροπία, δημιουργεί ένα πανομοιότυπο Σύμπαν, όπου ο χρόνος κυλά αντίστροφα. Αυτό σημαίνει ότι σε κάποια άλλη διάσταση υπάρχει ο κακός δίδυμος του Σύμπαντός μας.

Κάθε φούσκα αποτελεί μοναδικό Σύμπαν με μοναδικό χρόνο. Σε κάθε φούσκα, ο χρόνος είναι εντάξει.

Αν συγκρίνουμε με άλλες, τα βέλη του χρόνου δείχνουν διαφορετικές κατευθύνσεις.

Σον Κάρολ, θεωρητικός φυσικός.

Η θεωρία του Σον περί Πολυσύμπαντος τράβηξε πολλά βλέμματα. Μα είναι η απόλυτη λύση στο μυστήριο του χρόνου;

Η πρόοδος στην Φυσική έγκειται στο να αναρωτιέσαι αν κάτι όντως ισχύει.

Όταν αναρωτιέσαι, συνειδητοποιείς ότι αυτή η υπόθεση βοηθά σε διάφορα άλλα προβλήματα.

Άλλοτε πάλι, απλά σε συγχύζει.

Σον Κάρολ, θεωρητικός φυσικός.

Η Κβαντομηχανική και η Θεωρία περί Πολυσύμπαντος προσφέρουν ενδιαφέρουσες ιδέες στο μυστήριο του χρόνου. Τι θα γίνει όμως αν προσθέσουμε τη Θεωρία των Χορδών;

Το μυστήριο του χρόνου έχει πολλές πιθανές απαντήσεις. Ο χρόνος είναι απόλυτος ή σχετικός; Ο χρόνος είναι ψευδαίσθηση ή το πραγματικό αποτέλεσμα της εντροπίας;

Υπάρχει όμως κι άλλη μία θεωρία. Μια θεωρία που κλονίζει το χθες, το σήμερα και το αύριο. Θεωρούμε ότι ο χρόνος κινείται από αριστερά προς τα δεξιά. Τι συμβαίνει όμως αν κινείται κι από πάνω μέχρι κάτω; Αν ο χρόνος, όπως και ο χώρος, δεν έχει μία μόνο διάσταση, αλλά έχει μια κρυφή διάσταση που δεν βλέπουμε;

Ο Στηβ Ουάινστιν, επιστήμονας στο Ινστιτούτο Περίμετερ, πιστεύει πως αυτό ισχύει κι ότι ίσως δώσει λύση σε ένα μεγάλο μυστήριο, την κβαντική αβεβαιότητα.

Ο Στηβ είναι φυσικός, φιλόσοφος και επαγγελματίας μουσικός. Η θεωρία του περί χρόνου πηγάζει από μια βαθιά μαθηματική άποψη της Φυσικής, τη Θεωρία των Χορδών. Οι θιασώτες της, θεωρούν ότι ο χώρος δεν έχει μόνο τρεις διαστάσεις. Αυτό ώθησε τον Στηβ να πιστέψει ότι το ίδιο μπορεί να εφαρμοστεί και για το χρόνο.

Αναρωτήθηκα γιατί να πληθαίνουμε
τις διαστάσεις του χώρου κι όχι του χρόνου;

Υπήρχε κάποιος λόγος;

Από απλή περιέργεια προέκυψε.

Στηβ Ουάινστιν, Ινστιτούτο Περίμετερ.

Ο Στηβ έπιασε δουλειά. Ο χρόνος αναπαρίσταται ως μία γραμμή. Ένα πράγμα με μία μόνο διάσταση. Αν όμως έχει δύο διαστάσεις, τότε δεν είναι γραμμή αλλά σχήμα.

Αν δείτε ένα καλώδιο από μακριά, φαίνεται να έχει μία διάσταση, φαίνεται σαν μια γραμμή.

Αν το δείτε από κοντά, βλέπετε ότι έχει κι άλλη μία διάσταση, την περιφέρειά του. Είναι σαν κύλινδρος.

Ο κόσμος μας είναι τρισδιάστατος με τον ίδιο τρόπο που ένα καλώδιο φαίνεται μονοδιάστατο από μακριά.

Στηβ Ουάινστιν, Ινστιτούτο Περίμετερ.

Σύμφωνα με τον Στηβ, αν ο χρόνος έχει μία ακόμη διάσταση, τα ηλεκτρόνια και τα φωτόνια διασκορπίζονται στο χρόνο.

Ο πιο απλός τρόπος να περιγράψουμε ένα μόριο είναι να μιλήσουμε για τη θέση του σε μία χρονική στιγμή. Σε κάθε χρονική στιγμή θα είναι και σε άλλη θέση.

Αν ήθελα να το καταγράψω αυτό με το χρόνο ως κάθετο άξονα, θα έφτιαχνα μια κάθετη γραμμή.

Τώρα, αν υπάρχει μια επιπλέον διάσταση, φανταστείτε τη κάθετα στην προηγούμενη, όπως και τις θέσεις του μορίου.

Στηβ Ουάινστιν, Ινστιτούτο Περίμετερ.

Για να το θέσουμε απλά, η Κβαντική Φυσική υποστηρίζει ότι τα υποατομικά μόρια δεν έχουν συγκεκριμένη θέση στο χώρο. Μπορούμε μόνο να την μαντέψουμε.

Ο Στηβ όμως υποθέτει ότι έχουν συγκεκριμένη θέση. Αυτές οι θέσεις όμως, εξαπλώνονται σε μια επιπέλον διάσταση χρόνου, που δεν μπορούμε να δούμε.

Αν αυτό ισχύει, φέρνει επανάσταση στον χώρο της Φυσικής. Ο ασαφής κβαντικός κόσμος έχει ξαφνικά σημείο αναφοράς.

Δυστυχώς όμως, η απόδειξη αυτής της δεύτερης διάστασης είναι μάλλον αδύνατη.

Κατ΄ αρχή, είναι δυσνόητο ακόμη κι από άλλους φυσικούς.

Η εξίσωση που θα περιγράφει ένα Σύμπαν με δύο διαστάσεις χρόνου είναι δύσκολη. Αν προσθέσουμε και τις εννέα διαστάσεις της Θεωρίας των Χορδών, το μυαλό μας θα εκραγεί.

Είναι δύσκολο να το συλλάβουμε. Είναι το πιο δυσεπίλυτο πρόβλημα. Γι΄ αυτό δεν το αγγίζει κανείς.

Είναι δύσκολο να σκεφτείς τι σημαίνει επιπλέον διάσταση.

Στηβ Ουάινστιν, Ινστιτούτο Περίμετερ.

Ωστόσο, ο Στηβ πιστεύει πως αξίζει τον κόπο.

Τις περισσότερες φορές είναι ένας τρόπος, ίσως ο λάθος τρόπος, αλλά είναι ένας επαναστατικά διαφορετικός τρόπος αντίληψης του φυσικού κόσμου.

Στηβ Ουάινστιν, Ινστιτούτο Περίμετερ.

Οι φυσικοί που αναλύουν το μυστήριο του χρόνου έχουν διαφορετικές απόψεις περί Σύμπαντος, μα συμφωνούν σε κάτι: Δεν θα λύσουμε το μυστήριο αν δεν το ερευνήσουμε ενδελεχώς.

Πρέπει να δουλέψεις σκληρά και να είσαι έτοιμος για κάθε αποτυχία και για οποιοδήτήποτε λάθος. Αυτή η σοφία όμως χαρακτηρίζει την επιστημονική κοινότητα.

Πρέπει να δοκιμάσουμε κάθε ανόητη και λανθασμένη ιδέα μέχρι να καταλήξουμε στην σωστή.

Λι Σμόλιν, αμερικανός θεωρητικός φυσικός.

Ο χρόνος μπορεί να είναι πραγματικός ή να είναι μια ψευδαίσθηση. Σύμφωνα με την οπτική μας όμως, το παρελθόν πέρασε ανεπιστρεπτί και το μέλλον επίκειται. Είτε βρούμε, είτε όχι άλλες διαστάσεις του χρόνου, η άποψη για τον κύκλο της ζωής και του θανάτου δεν θα αλλάξει.