Ο Δίσκος της Φαιστού είναι μία από τις πιο πολυσυζητημένες επιγραφές στην ιστορία. Πολλά έχουν γραφτεί κι ακόμη περισσότερα ειπωθεί σε σχέση με αυτόν, ωστόσο η εξήγησή του παραμένει μέχρι και τις ημέρες μας ένα άλυτο μυστήριο.

Έχει κεντρίσει τη φαντασία πολλών αρχαιολόγων, επαγγελματιών και μη, κι έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες αποκρυπτογράφησής του. Κατά καιρούς προτάθηκαν πάρα πολλές ερμηνείες, όπως ότι πρόκειται για προσευχή, ύμνο, κατάρα, κείμενο με μαγικό περιεχόμενο, τελετουργικό ερωτικό τραγούδι, εγχειρίδιο σεξουαλικών στάσεων, λατρευτικό κείμενο προς τα άστρα, κείμενο διδασκαλίας της ανάγνωσης, αστρονομικό χάρτη με σύμβολα ή και πίνακα για επιτραπέζιο παιχνίδι.

Η επιστημονική κοινότητα όμως, δεν έχει αποδεχθεί καμία από τις προτεινόμενες αποκρυπτογραφήσεις και ο δίσκος παραμένει ένα άλυτο μυστήριο.

Ζήτημα επιβίωσης για τους αρχαίους
η γνώση των εποχών και των εργασιών
που έπρεπε να γίνουν σε κάθε εποχή

Ήταν πολύ χρήσιμο στους αρχαίους ανθρώπους να παρατηρούν τον ουρανό. Η ανάπτυξη της έννοιας των εποχών με την παρατήρηση των άστρων, τους συντόνισε με το περιβάλλον και τους επέτρεψε να σχεδιάζουν όλες τις δραστηριότητες για να επιζήσουν.

Ικανότητα πρόβλεψης αλλαγών στο περιβάλλον σήμαινε ότι οι πρόγονοί μας προσαρμόζονταν. Έτσι μπόρεσαν να ευημερήσουν. Η ικανότητα να χρονομετρούν σημαντικούς κύκλους, τους βοήθησε να μην υπόκεινται στις αλλαγές του περιβάλλοντος και να υπερισχύσουν αυτού. Να φτιάξουν πολιτισμούς, που χρησιμοποιούσαν τις αλλαγές προς όφελός τους.

Σήμερα, δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από το χρόνο. Είναι παντού. Σε ρολόγια στον υπολογιστή, στο κινητό μας και στο ταμπλό του αυτοκινήτου μας. Ο χρόνος στις μέρες μας μπορεί να φαίνεται σαν βάρος. Για τους αρχαίους πολιτισμούς όμως, ήταν βασικός για την επιβίωσή τους.

Η Σελήνη έχει φάσεις που μπορούν να προβλεφθούν. Αυτό σήμαινε ότι μπορούσαν να αντιληφθούν το περιβάλλον τους. Η κατανόηση του, ώθησε τους ανθρώπους να πάνε ένα μεγάλο βήμα πιο μπροστά. Με τα αστέρια προέβλεπαν τις εποχές. Αυτό τους επέτρεψε να εγκατασταθούν μόνιμα σε κάποια περιοχή.

Φανταστείτε δύο διαφορετικές φυλές. Η μία παρατηρεί, ότι όταν βλέπει κάποια αστέρια μπορεί να φυτέψει. Είναι η άνοιξη. Η άλλη φυλή δεν το ξέρει αυτό. Δεν παρατηρεί τα αστέρια. Κάνει ό,τι θέλει.

Ποια είναι η πιο επιτυχημένη; Μα, αυτή που μελετά τον ουρανό! Μπορεί να θρέψει τον πληθυσμό της και να αναπτυχθεί.

Η άλλη, δεν ξέρει πότε πρέπει να σπείρει, πότε να θερίσει κ.λπ., οπότε δεν μπορεί ούτε καν να θρέψει αποτελεσματικά τον πληθυσμό της. Δεν μπορεί να ευημερήσει, να βγάλει καλούς πολεμιστές κ.ά., οπότε σύντομα είτε θα εξαφανισθεί από την πείνα είτε θα την υποτάξουν άλλες φυλές, οι οποίες γνωρίζουν τα μυστικά του περιβάλλοντος, του ουρανού και των εποχών.

Αποτελούσε δηλαδή στην απαρχή της Ιστορίας, ζήτημα ζωής ή θανάτου η γνώση των εποχών και των εργασιών που έπρεπε να γίνουν κάθε εποχή.


Δίσκος Φαιστού:
Καταγραφή των εποχών και των εργασιών τους

Το συμπέρασμά μου από την πολυετή μελέτη του Δίσκου της Φαιστού είναι αυτό ακριβώς: Ότι και οι δύο όψεις του, σηματοδοτούν τις μηνιαίες και εποχικές εργασίες και απασχολήσεις των κατοίκων, όπως αγροτικές, μελισσοκομικές, αλιευτικές με καμάκι, κτηνοτροφικές, συγκομιδή βοτάνων, περίοδο ζευγαρώματος αιγοπροβάτων και γέννησης νέων ζώων, κυνήγι μεταναστευτικών πτηνών με ξόβεργες, τυροκόμηση, συλλογή άλατος και πάστωμα ιχθύων.

Παράλληλα, επιδεικνύεται η περίοδος των βροχοπτώσεων, σφυροπελέκεις κι ενδεχομένως εργαλειακός εξοπλισμός κτιστών, όπως επίσης λαϊκά δρώμενα και τελετές με μουσικό όργανο (αυλός με πέντε οπές), στις οποίες συμμετείχαν γυναίκες και άνδρες σε χορούς ή ακόμα και αθλητικοί αγώνες δρόμου. Όλα αυτά γίνονταν στο πλαίσιο κάποιας εποχής και των ανάλογων εργασιών που έπρεπε να γίνουν τη συγκεκριμένη εποχή.


Σηματοδότηση των εποχών

Για να γίνουν ευκολότερα αντιληπτά αυτά, διαχώρισα τις επιφάνειες του δίσκου σε εμφανή τμήματα βάφοντάς τα με διαφορετικά χρώματα. Ο διαχωρισμός αυτός είναι φανερό ότι δεν συμπίπτει με τις επιμέρους διαχωριστικές γραμμές του κατασκευαστή. Κριτήριο του διαχωρισμού αποτέλεσε η μελέτη των εικονιδίων (και όχι των εικονογραμμάτων) και η παρατήρηση ότι στο τέλος κάθε ταινίας-ζώνης υπάρχει η ανθρώπινη κεφαλή νεαρού ατόμου, με την οποία κλείνει μια ενέργεια ή δραστηριότητα ή πιθανόν μια χρονική περίοδος.

Κάθε ζώνη-ταινία είναι βαμμένη με διαφορετικό χρώμα. Τα χρώματα σηματοδοτούν τις πέντε εποχές ενός έτους. Επισημαίνεται, ότι εκείνη την περίοδο οι άνθρωποι του Αιγαίου, χώριζαν το χρόνο περίπου όπως κι εμείς σήμερα (φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι), αλλά διέκριναν πέντε κι όχι τέσσερις εποχές. Είχαν μια ακόμα εποχή μεταξύ 3ης Αυγούστου και 21ης Σεπτεμβρίου, όταν η Γη «εγκυμονεί» αναμένοντας τις ακτίνες του Ήλιου της φθινοπωρινής ισημερίας.

Αυτό προκύπτει κι από τη μελέτη των κυκλαδικών ειδωλίων, τα οποία διέκριναν τις εποχές όπως ακριβώς και ο Δίσκος της Φαιστού.

Κυκλαδικά ειδώλια:
Περιμένοντας τον Ήλιο...

Τα κυκλαδικά ειδώλια περιμένουν με σταυρωμένα χέρια ποια στιγμή θα έρθει ο Ήλιος στα μάτια τους.

Οι εποχές οριοθετούνται ανάλογα με το ύψος και την κλίση του κεφαλιού τους:

• Η κλίση του κεφαλιού του αριστερού στην παραπάνω φωτογραφία ειδωλίου είναι 28°. Σε αυτό το ύψος είναι ο Ήλιος το μεσημέρι στις 21 Δεκεμβρίου (χειμερινό ηλιοστάσιο).

• Το δεύτερο από αριστερά ειδώλιο έχει κλίση κεφαλιού 52°. Εκεί βρίσκεται ο Ήλιος στις ισημερίες.

• Το κεφάλι του τρίτου από αριστερά ειδωλίου έχει κλίση 70° και σημαδεύει την αρχή και το τέλος του καλοκαιριού (13 Μαΐου και 3 Αυγούστου).

• Το κεφάλι του καθιστού ειδωλίου έχει κλίση 76° και σημαδεύει το θερινό ηλιοστάσιο, τη μέση του καλοκαιριού.

Στον κυκλαδικό πολιτισμό επομένως, μετρούσαν τις εποχές, με βάση τη φαινομένη κίνηση του Ήλιου, ως εξής:

• 21 Δεκεμβρίου: Χειμερινό ηλιοστάσιο, αρχή χειμώνα.

• 21 Μαρτίου: Εαρινή ισημερία, αρχή άνοιξης.

• 13 Μαΐου: Αρχή καλοκαιριού.

• 21 Ιουνίου: Θερινό ηλιοστάσιο, αρχή του χρόνου.

• 3 Αυγούστου: Αρχή εποχής εγκυμονούσας γης.

• 21 Σεπτεμβρίου: Φθινοπωρινή ισημερία, αρχή φθινοπώρου.

Διαβάστε στην «Ελεύθερη Έρευνα»: Κυκλαδικά ειδώλια και ηλιοσπηλιές.

Δηλαδή:

• 21 Δεκεμβρίου – 21 Μαρτίου: Χειμώνας.

• 21 Μαρτίου – 13 Μαΐου: Άνοιξη.

• 13 Μαΐου – 3 Αυγούστου: Καλοκαίρι.

• 3 Αυγούστου – 21 Σεπτεμβρίου: Εποχή, κατά την οποία η Γη «εγκυμονεί», για να δώσει τους νέους καρπούς.

• 21 Σεπτεμβρίου – 21 Δεκεμβρίου: Φθινόπωρο.

Δίσκος Φαιστού:
Πλευρά των εποχών

Στη μια πλευρά του Δίσκου της Φαιστού σηματοδοτούνται οι εποχές.

1. Χειμώνας

Η αρχή του βρίσκεται στο κέντρο του δίσκου (χρώμα ροζ), που αντιστοιχεί στο χειμερινό ηλιοστάσιο (21 Δεκεμβρίου) και κλείνει στις 21 Μαρτίου.

2. Άνοιξη

Από 21 Μαρτίου μέχρι 13 Μαΐου (χρώμα πράσινο).

3. Καλοκαίρι
Από 13 Μαΐου μέχρι 3 Αυγούστου (χρώμα κίτρινο).

4. Εποχή εγκυμονούσας γής
Χρώμα μώβ. Από 3 Αυγούστου μέχρι 21 Σεπτεμβρίου (φθινοπωρινή ισημερία).

5. Φθινόπωρο

Από 21 Σεπτεμβρίου μέχρι 21 Δεκεμβρίου (χρώμα μπεζ).

Επομένως η όψη αυτή του δίσκου λειτουργεί ως ένας οδηγός εργασιών και ενεργειών, που πρέπει να λαμβάνουν χώρα σε κάθε μία από τις πέντε εποχές.

Δίσκος Φαιστού:
Πλευρά της Σελήνης

Η άλλη όψη του Δίσκου της Φαιστού είναι επίσης διαχωρισμένη σε ζώνες-ταινίες με διαφορετικά χρώματα, τα οποία αντιστοιχούν στους δώδεκα σεληνιακούς μήνες, κάθε ένας από τους οποίους «κλείνει» με το σύμβολο της Σελήνης (δίσκος με επτά στιγμές-τελείες, ίσως το σύνολο των επτά ημερών μιας φάσης της Σελήνης) και με το κεφάλι του νεαρού ατόμου.

Το σύνολο των δώδεκα σεληνιακών μηνών είναι 360 ημέρες. Αρχή του έτους ήταν το θερινό ηλιοστάσιο. Ο τελευταίος μήνας στην εξώτερη ζώνη-ταινία του δίσκου «κλείνει» με μια κάθετη γραμμή που φέρει πέντε έντονες στιγμές-τελείες (κουκίδες) τοποθετημένες μπροστά από το κεφάλι και το πρόσωπο του νεαρού ατόμου. Κατά την γνώμη μου είναι οι πέντε ημέρες, που προστίθενται στο σύνολο των 360, ώστε να συμπληρωθεί ο αριθμός των 365 ημερών ενός ηλιακού έτους.

Θα πρέπει να τονίσω, ότι όργανα μέτρησης του χρόνου και των εποχών ήταν ελάχιστα και δεδομένου ότι είχαν συγκεντρωμένη όλη την ανθρώπινη γνώση και τεχνογνωσία από παρατηρήσεις χιλιετιών, αποτελούσαν τα «εμπορικά και βιομηχανικά απόρρητα» της εποχής τους και φυλάσσονταν προσεκτικά από τα κατά τόπους ιερατεία.