Το 1927, οι σπουδαιότεροι επιστήμονες πήγαν στο Βέλγιο, για να μιλήσουν για τα πιο βασικά προβλήματα της Φυσικής. Θα έπαιρναν Νόμπελ. Αλλά μία από αυτούς θα τους ξεπερνούσε όλους. Κάποια, που πήρε δύο βραβεία Νόμπελ για δύο επιστήμες. Σε έναν ανδρικό κόσμο μπήκε μια γυναίκα, η Μαρί Κιουρί.
Αυτή είναι η ιστορία της ζωής της, οι περιπέτειες μιας γυναίκας που δεν συμμορφωνόταν. Επισκέφτηκε προέδρους και έκανε διακοπές με τον Αϊνστάιν. Κάποτε, βάδισε στο Μπροντγουέι. Διεύθυνε μονάδες ακτινογραφιών, όταν πολεμούσαν οι γάλλοι. Μονομάχησαν για εκείνη. Τώρα μπορούμε να μάθουμε τις εσωτερικές διαμάχες, τη ζωή και τους έρωτες, αυτής της τόσο δυναμικής γυναίκας.
Δεκαετίες μετά το θάνατό της, οι συγγενείς της έβγαλαν στο φως ορισμένες επιστολές της: «Ανυπομονώ να σε δω πιο πολύ από ό,τι φοβάμαι τις δυσκολίες. Θα ήταν ωραία να ακούσω ξανά τη φωνή σου, να σε δω. Μέχρι το Σάββατο, αγαπημένε μου, δεν θα σταματήσω να σε σκέφτομαι.».
Οι επιστολές αποκάλυψαν την αληθινή Μαρί. Μια γυναίκα γεμάτη πάθος, με ζωή γεμάτη τραγωδία και σκάνδαλο.
Το ζεύγος Πιέρ και Μαρί Κιουρί στο εργαστήριο.Ο νεαρός βοηθός του συζύγου της
Στη ζωή κάθε σπουδαίου ατόμου έρχεται μια στιγμή που τον ορίζει. Μια στιγμή κρίσης, που τον αναγκάζει να σκάψει, να βρει τον εαυτό του. Για την Μαρί Κιουρί αυτή η στιγμή ήρθε το φθινόπωρο του 1911, πέντε χρόνια μετά τον τραγικό θάνατο του συζύγου της Πιέρ, στην πρώτη παγκόσμια συνάντηση φυσικών και χημικών, ένα ιστορικό γεγονός, που έγινε γνωστό ως Συνέδριο Σολβέ. Ήταν ευτυχισμένη. Ίσως επειδή είχε μόλις λάβει τηλεγράφημα, που επιβεβαίωνε ότι είχε κερδίσει δεύτερο Νόμπελ. Ή ίσως επειδή ήταν εκεί με τον εραστή της.
Ο Πολ Λανζεβέν ήταν φυσικός. Ήταν μαθητής του Πιερ Κιουρί και είχε δουλέψει με τους Κιουρί. Και οι δύο τον γνώριζαν.
Ηταν αναγνωρισμένος φυσικός, όλοι τον γνώριζαν.
Prof Julie Des Jardins, συγγραφέας: «The Madam Curie Complex».
Γνωρίζουμε για τη σχέση τους από τις επιστολές της Μαρί: «Το ένστικτο που μας έφερε μαζί ήταν πολύ δυνατό. Πιστεύω ότι μπορούμε να κερδίσουμε τα πάντα. Συνεργατική δουλειά, φιλία, θάρρος για τη ζωή. Ακόμη και όμορφα παιδιά του έρωτα».
Η Ζαν Λανζεβέν, η σύζυγος του Πολ, ζήλευε και ήταν δυστυχισμένη. Ήταν έντονη, βίαιη γυναίκα.
Dr Patricia Fara, Clare College, Cambridge.
Σύμφωνα με μάρτυρες, η Μαντάμ Λανζεβέν είδε τη Μαρί στο δρόμο. Απείλησε να τη σκοτώσει αν δεν έφευγε από τη Γαλλία. Η Μαρί ικέτευε τον Πολ να αφήσει τη γυναίκα του: «Όταν ξέρω ότι είσαι μαζί της, οι νύχτες μου είναι φρικτές. Δεν μπορώ να κοιμηθώ. Έχω πυρετό, δεν δουλεύω».
Η πτώση της Μαρί ήρθε, όταν δημοσιεύτηκαν φωτογραφίες τους. Η οργισμένη Μαντάμ Λανζεβέν αποφάσισε να δράσει. Μια μέρα, όταν ο Πολ Λανζεβέν δεν ήταν εκεί, έπεισε κάποιον να διαρρήξει το διαμέρισμα-ερωτική φωλιά των εραστών. Αυτό το άτομο βρήκε τις ερωτικές επιστολές των Μαρί Κιουρί και Πολ Λανζεβέν. Η Μαρί επέστρεψε από το συνέδριο κι έμαθε ότι μέρη των επιστολών είχαν δημοσιευθεί στον Τύπο. Ξαφνικά, αυτό έγινε δημόσιο ζήτημα.
Έγραφαν πρόστυχα πράγματα για εκείνη:
Η ξένη γυναίκα που λέει σε έναν πατέρα να καταστρέψει το σπίτι του, με επιστημονική ακρίβεια βασανίζει τη σύζυγό του.
L'Action française.
Η κακή αυτή δημοσιότητα έφερε οργισμένο πλήθος έξω από το σπίτι της. Πετούσαν πέτρες στα παράθυρα. Το όλο θέμα έγινε εφιάλτης.
Για τον Λανζεβέν το ποτήρι ξεχείλισε, όταν διάβασε άρθρο που έλεγε ότι κρυβόταν πίσω από γυναικεία φούστα. Ήταν μεγάλη προσβολή για τη γαλλική αξιοπρέπειά του. Κάλεσε τον συντάκτη του άρθρου σε μονομαχία. Συναντήθηκαν στις 11 το πρωί, βημάτισαν για εικοσιδύο μέτρα, σήκωσαν τα πιστόλια τους κι ο συντάκτης είπε μετά, ότι κοίταξε τον Λανζεβέν και σκέφτηκε: «Δεν μπορώ να σκοτώσω αυτόν τον σπουδαίο επιστήμονα». Έστρεψε το όπλο του στο έδαφος. Τότε ο Λανζεβέν σκέφτηκε πως δεν μπορούσε να τον σκοτώσει, γιατί έστρεψε το όπλο αλλού. Κατέβασε κι εκείνος το όπλο του. Αυτό ήταν το τέλος της μονομαχίας τους.
Dr Patricia Fara, Clare College, Cambridge.
Ο Πολ Λανζεβέν επέστρεψε στη γυναίκα του με άθικτη τιμή. Για την Μαρί δεν ήταν τόσο εύκολο. Είχε ταπεινωθεί δημόσια, έχασε το σύντροφό της. Δεν μπορούσε να συνεχίσει το επιστημονικό της έργο που της έφερνε τόση ευτυχία. Κρυβόταν από τις κόρες της κι έπεσε σε κατάθλιψη.
Ο φυσικός Πολ Λανζεβέν και η Μαρί Κιουρί (με το επιχρωματισμένο φόρεμα).Η ιστορία του πώς η Μαρί Κιουρί έγινε διάσημη επιστήμονας, πώς τα έχασε όλα και μετά εξιλεώθηκε είναι από τις καλύτερες στην ιστορία της επιστήμης. Ξεκινά, όχι από το Παρίσι, μα χιλιάδες μακριά, στα ανατολικά.
Βαρσοβία, 1867
Η Μαρί Κιουρί γεννήθηκε στην αφάνεια στις 7 Νοεμβρίου 1867, σε άλλη χώρα και με άλλο όνομα.
Όταν γεννήθηκε η Μαρία Σκουοντόβσκα, την Βαρσοβία την κατείχαν οι ρώσοι. Απαγορευόταν να μιλάς πολωνικά, να μαθαίνεις πολωνική ιστορία.
Malgorzata Sobieszczak-Marciniak, Maria Sklodowska-Curie Museum, Βαρσοβία.
Μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό το 1815, η Βαρσοβία ήταν υπό την κυριαρχία του Tσάρου. Απαγορεύτηκαν τα πολωνικά τραγούδια και οι χοροί. Τα ρώσικα έγιναν η επίσημη γλώσσα. Οπότε στα μυστικά, ο πατέρας της, καθηγητής Σκουοντόβσκι, της έμαθε το πάθος του για τις επιστήμες. Στο σπίτι είχαν ένα ντουλάπι με επιστημονικές συσκευές, που συνάρπαζαν τη μικρή Μαρία. Στα τέσσερα μπορούσε να διαβάζει καλά.
Αργότερα, την ίδια χρονιά, η μητέρα της άρχισε να χάνει βάρος. Έβηχε συνεχώς. Έπασχε από φυματίωση. Οι γιατροί είπαν να μείνει μακριά από την κόρη της. Οπότε, δεν είχε πολλά χάδια από τη μητέρα της, η οποία τελικά πέθανε το 1878, όταν η Μαρία ήταν δώδεκα ετών.
Για πολλά χρόνια όλοι νιώθαμε ότι μας βαράνε η απώλεια εκείνης, που ήταν η ψυχή του σπιτιού.
Μαρί Κιουρί.
Οπότε, την μεγάλωσε ουσιαστικά ο πατέρας της όσο καλύτερα μπορούσε. Ήταν κακοπληρωμένος δάσκαλος. Τον λάτρευε. Από εκείνον πήρε την περιέργεια και την αγάπη για την επιστήμη.
Η Μαρί Κιουρί σε νεαρή ηλικία (αριστερά) με τον πατέρα της και τις αδελφές της.Πανεπιστήμιο μόνο για άνδρες
Η Μαρία στα δεκαπέντε σταμάτησε το σχολείο. Είχε βγει πρώτη. Το πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας όμως, ήταν μόνο για άντρες. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το πάθος της για την επιστήμη. Εγκατέλειψε το σχολείο και πήγε σε συγγενείς στην επαρχία.
Κάνουμε ό,τι μας έρχεται στο μυαλό. Μερικές φορές κοιμόμαστε τη νύχτα, άλλες φορές τη μέρα. Χορεύουμε και διασκεδάζουμε τόσο πολύ. Ίσως μας αξίζει να κλειστούμε σε ψυχιατρείο.
Μαρί Κιουρί.
Για τις περισσότερες, το να βρει σύζυγο θα ήταν το επόμενο βήμα. Αλλά εκείνη και η αδελφή της, Μπρόνια, δεν ήταν συμβατικές. Κατέστρωσαν ένα παράτολμο σχέδιο, που τους επέτρεψε να μπουν στο πανεπιστήμιο.
Η Μαρία έμεινε στην επαρχία κι έψαξε δουλειά ως γκουβερνάντα. Έστελνε χρήματα στην Μπρόνια, που σπούδαζε Ιατρική στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι. Σε αντάλλαγμα, η Μπρόνια βοήθησε τη Μαρία όταν πήγε εκεί.
Τον χειμώνα του 1886, η Μαρία πήγε στο σπίτι ενός πλούσιου αγρότη, όπου σχεδόν αμέσως ένοιωσε σαν στο σπίτι της. Έκανε περιπάτους, ίππευε άλογα, ήξερε όλη την περιοχή. Έφτιαχνε σπίτια από χιόνι με τα παιδιά, έκαναν πατινάζ στη λίμνη και έλκηθρο. Αγαπούσε την εξοχή, αλλά όχι το φθινόπωρο, γιατί τότε ασχολούνταν μόνο με τα παντζάρια.
Ο πρώτος έρωτας
Στην αρχή έγινε φίλη με όλη την οικογένεια. Της φέρονταν σα να ήταν κόρη τους. Η Μαρία δίδασκε στα παιδιά επάνω, σε ένα μικρό δωμάτιο. Μια μέρα, εκεί συνάντησε τον μεγάλο αδελφό τους. Αυτή η συνάντηση απείλησε να χαλάσει τα σχέδιά της.
Ο Καζίμιτς Ζοράφσκι σπούδαζε Μαθηματικά στη Βαρσοβία. Ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερος της. Πολύ όμορφος, ταίριαζαν. Της άρεσε της Μαρίας εκείνο το δωμάτιο, λόγω της θέας, αλλά εκεί πρέπει και να συναντούσε τον Καζίμιτς. Δυστυχώς όμως, οι γονείς του δεν θεωρούσαν τη φτωχή γκουβερνάντα κατάλληλη νύφη για το γιο τους. Εκείνος δεν μπορούσε να τους αψηφήσει. Φοβόταν ότι θα έχανε την κληρονομιά, οπότε άφησε τον έρωτά του.
Η απόρριψη από τους Ζοράφσκι, της προκάλεσε κατάθλιψη.
Ημουν χαζή, είμαι χαζή και θα παραμείνω χαζή όσο ζω. Ονειρεύτηκα το Παρίσι ως εξιλέωση, αλλά δεν ελπίζω πια να πάω εκεί.
Μαρί Κιουρί.
Στο εργαστήριο του Μουσείου
Πληγωμένη η Μαρία επέστρεψε στο γέρο πατέρα της στη Βαρσοβία. Εκεί μπορεί να έμενε στην αφάνεια χωρίς αυτό που γινόταν στο Μουσείο Βιομηχανίας και Γεωργίας. Πίσω από την εντυπωσιακή πρόσοψή του κρυβόταν ένα μυστικό πολωνικό εργαστήριο.
Ήταν πολύ σημαντικό μέρος για την επιστημονική ζωή της Μαρίας. Όταν ήταν 18,-19 ετών, άρχισε να μαθαίνει εκεί χημική ανάλυση. Το εργαστήριο ήταν μέρος του «Ιπτάμενου Πανεπιστημίου». Μετακινείτο από μέρος σε μέρος στη Βαρσοβία, για να μην το ανακαλύψουν οι ρώσοι. Εκεί οι πολωνοί προχωρούσαν την επιστήμη είτε άντρες, είτε γυναίκες.
Προσπάθησα να κάνω πειράματα Φυσικής και Χημείας. Κάποιες φορές μια απρόσμενη πρόοδος με ενθάρρυνε, αλλες βυθιζόμουν στην απελπισία. Ανακάλυψα, όμως, πόσο μου αρέσει η πειραματική έρευνα.
Μαρί Κιουρί.
Η Μαρία βρήκε ξανά τη διάθεσή της για την επιστήμη. Έγραψε στην Μπρόνια: «Αν μπορώ να έρθω, πες το μου. Πες μου τι εξετάσεις θα πρέπει να δώσω. Ποια είναι η τελευταία ημερομηνία των εγγραφών. Αγχώνομαι τόσο με την πιθανότητα να φύγω, που δεν μπορώ να μιλήσω για τίποτε άλλο». Η Μπρόνια μπορούσε να ανταποδώσει και η Μαρία ετοιμαζόταν να δοθεί στη Φυσική.
Στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, η Φυσική ήταν στάσιμη. Στα πανεπιστήμια της Ευρώπης ήταν ευρέως αποδεκτό ότι όλοι οι σημαντικοί νόμοι είχαν ανακαλυφθεί. Οι θεωρίες Ηλεκτρομαγνητισμού, Θερμοδυναμικής και Μηχανικής έμοιαζαν να μπορούν να εξηγήσουν τα πάντα. Κανείς δεν προέβλεπε την επιστημονική επανάσταση κι ότι σε αυτήν θα πρωταγωνιστούσε μια φτωχή πολωνέζα, που μόλις είχε γραφτεί στη Σχολή Φυσικής.
Την άνοιξη του 1891, η Μαρία Σκουοντόβσκα έφτασε στο Παρίσι. Εκείνη την εποχή στη Γαλλία αντιμετώπιζαν άσχημα τους ξένους, οπότε άλλαξε το όνομά της και το έκανε «Μαρί». Το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης ήταν από τα λίγα με γυναίκες. Στη Βρετανία, η Οξφόρδη και το Κέμπριτζ δέχθηκαν γυναίκες στα 1920. Αρίστευσε, αποφοίτησε πρώτη.
Αλλά η ζωή ήταν δύσκολη. Πλήρωνε ενοίκιο και λίγα της έμεναν για φαγητό ή διασκέδαση. Αν ήταν να μείνει στο Παρίσι, χρειαζόταν μια δουλειά.
Γνωριμία με τον ώριμο Πιέρ
Δούλευε πάνω στους μαγνήτες. Τώρα δεν ακούγεται συναρπαστικό, μα τους χρειάζεσαι όταν φτιάχνεις ηλεκτροκινητήρες και δυναμό. Τότε είχε ξεκινήσει η βιομηχανία του ηλεκτρισμού. Οι εταιρείες ηλεκτρισμού ήθελαν να βελτιώσουν τους μαγνήτες και τις γεννήτριές τους για να παράγουν περισσότερο ρεύμα για φωτισμό. Προσέλαβαν τη Μαρί. Έκανε έρευνα για το πώς μπορείς να φτιάξεις έναν δυνατό και μόνιμο μαγνήτη. Χρειαζόταν ένα εργαστήριο για να εργάζεται.
Στο ραντεβού που της κανόνισε ένας φίλος, συνάντησε τον ιδιοκτήτη εργαστηρίου, Πιέρ Κιουρί.
Όταν μπήκα, ο Πιέρ Κιουρί στεκόταν στο παράθυρο. Μου φάνηκε νέος αν και ήταν 35 ετών. Με εντυπωσίασε το καθαρό του βλέμμα και η εμφάνιση μιας ανεμελιάς.
Μαρί Κιουρί.
Τριάντα χρόνια μετά, θυμήθηκε την πρώτη στιγμή που τον είδε. Είχε πάθει σοκ. Ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά.
Υπνωτισμένοι από το επιστημονικό όνειρο
Στο διάδρομο του εργαστηρίου του Πιέρ ξεκίνησε να δουλεύει. Εκεί ξετυλίχθηκε ένα φοβερό ειδύλλιο.
Μου μιλούσε για το όνειρό του. Ήθελε να αφιερωθεί στην επιστημονική έρευνα. Μου ζήτησε να μοιραστώ μαζί του αυτή τη ζωή.
Μαρί Κιουρί.
Η Μαρί είχε αμφιβολίες. Ένιωθε νοσταλγία για την πατρίδα και τον πατέρα της. Ο Πιέρ την ικέτευε να μείνει μαζί του στη Γαλλία: «Θα ήταν ωραία να ζούμε ο ένας δίπλα στον άλλον, υπνωτισμένοι από το επιστημονικό μας όνειρο».
Απελπισμένος της είπε ότι αν έφευγε, θα άφηνε την καριέρα του και θα πήγαινε μαζί της στην Πολωνία. Την έπεισε: «Λυπάμαι που πρέπει να μείνω για πάντα στο Παρίσι, αλλά η μοίρα, μας έκανε να δεθούμε βαθιά. Δεν αντέχω την ιδέα του χωρισμού».
Η Μαρί και ο Πιερ παντρεύτηκαν στις 26 Ιουλίου 1895. Έκαναν ταξίδι του μέλιτος με ποδήλατα. Ήταν η χρυσή εποχή τους. Με τα νέα τους λάστιχα ταξίδεψαν στη γαλλική εξοχή.
Ενάμιση χρόνο μετά κι ενώ δούλευε πάνω στους μαγνήτες, η Μαρί ήταν έγκυος στο πρώτο της παιδί. Προσέγγισε την εγκυμοσύνη της όπως οι σύγχρονες. Δούλευε μέχρι το τέλος, ενώ τότε οι περισσότερες έγκυες μετά από δύο μήνες αποσύρονταν από τη δημόσια ζωή και περνούσαν πολύ χρόνο ξαπλωμένες.
Ο πατέρας του Πιερ, δρ. Γιουτζίν Κιουρί, ξεγέννησε τη Μαρί, που έφερε στον κόσμο την Αϊρίν. Δεν ήθελε η εγκυμοσύνη να εμποδίσει τη δουλειά της. Επέστρεψε στο εργαστήριο λίγες μέρες αφότου γεννήθηκε το μωρό.
Εβδομάδες μετά τη γέννηση, η Μαρί δημοσίευσε την πρώτη εργασία της. Ήταν σημαντικό έργο, διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο. Τυποποίηση της κατασκευής των μαγνητών.
Πάθος για τη μελέτη των αόρατων ακτίνων
Μετά άφησε τη δουλειά πάνω στο μαγνητισμό, γιατί άκουσε Για μία εκπληκτική νέα ανακάλυψη, αυτή που θα την έκανε επαγγελματία επιστήμονα. Το 1896 ο Ανρί Μπεκερέλ ανακάλυψε ότι το ουράνιο εκπέμπει ακτίνες, που διαπερνούν στερεό μέταλλο. Η Μαρί ήθελε να μάθει αν μόνο το ουράνιο εκπέμπει ακτίνες ή αν κι άλλα στοιχεία κάνουν το ίδιο. Ανέλαβε να μετρήσει όλα τα μέταλλα και τα ορυκτά, για να δει αν παράγουν αόρατες ακτίνες. Τότε άρχισε να αναφέρεται στο φαινόμενο με τον όρο ραδιενέργεια.
Αλλά η εμμονή της με τη ραδιενέργεια είχε κόστος. Την Αϊρίν και τη δεύτερη κόρη της, Ιβ, τις φρόντιζαν άλλοι και κυρίως ο πεθερός της, που ήταν χήρος. Για χρόνια ολόκληρα τις φρόντιζε. Υπάρχουν υπόνοιες ότι οι κόρες πικράθηκαν. Υπάρχουν κάποια γράμματα, όπως ένα της Αϊρίν, στο οποίο της έγραφε: «Πότε θα γυρίσεις σπίτι; Πότε θα μου διαβάσεις εσύ κι όχι ο παππούς;».
Με τον καιρό η Αϊρίν ένοιωσε το πάθος της Μαρί για την επιστήμη. Η Ιβ δεν το ένιωσε ποτέ κι είχε μια ζωή παράπονα.
Η Μαρί συνέχισε να εργάζεται στο εργαστήριο, ώσπου μια μέρα που δοκίμαζε τον πισσουρανίτη, είχε ένα αποτέλεσμα που τίναξε το ηλεκτρόμετρο. Ήταν η μεγαλύτερη μέτρηση που είχε δει. Πολύ πιο δυνατό από το ουράνιο. Θα έπρεπε να ερχόταν από ένα εντελώς νέο στοιχείο. Το ερώτημα ήταν: Τι ήταν αυτό;
Αντιλήφθηκε αμέσως ότι το νέο στοιχείο ήταν σε μικρές ποσότητες. Χρειάστηκε πολύ πισσουρανίτη για να το απομονώσει. Της τον έφερναν με άμαξες στο εργαστήριο.
Στο εργαστήριο έκανε επαναληπτική, σχολαστική δουλειά. Αναρωτιέσαι γιατί συνέχιζε να το κάνει. Τότε κοιτάζεις τα ημερολόγια και παίρνεις μια ιδέα.
Στις 17 Ιουνίου 1898 για παράδειγμα, ξεκίνησε με 180 γραμμάρια πισσουρανίτη σε σκόνη, αλλά στο τέλος της σελίδας γράφει με μεγάλα γράμματα ότι ήταν 300 φορές πιο ενεργό από το ουράνιο.
Είδε φως στην άκρη του τούνελ, που γινόταν όλο και πιο φωτεινό.
Επί τέσσερα χρόνια σταδιακά πλησίαζε στο να απομονώσει το νέο στοιχείο.
Βλέπουμε στη σελίδα 66 υπογραμμισμένο: «Καθοριστική δόση, 28 Μαρτίου 1902. 0,1179 γραμμάρια». Και έχει έναν γρήγορο υπολογισμό.
Στο τέλος γράφει με μεγάλα γράμματα: Ra=225,9. Γνώριζε τώρα το ατομικό βάρος. Ήξερε πού έμπαινε αυτό στον Περιοδικό
Πίνακα. Ήταν μια στιγμή θριάμβου. Μετά από χρόνια δουλειάς, είχε φτάσει.
Prof. Andrea Sella, University College London.
Ύστερα από τέσσερα χρόνια σκληρής δουλειάς, η Μαρί και ο Πιερ ανακάλυψαν ένα νέο στοιχείο, το ράδιο. Είναι πολύ ραδιενεργό κι εκπέμπει πράσινη λάμψη.
Σήμερα γνωρίζουμε πόσο επικίνδυνη είναι η ακτινοβολία. Όταν εμφανίστηκε όμως, ήταν μια θαυμάσια πηγή ενέργειας.Ήταν παγκόσμια πανάκεια. Χρησιμοποιούσαν ράδιο σε φάρμακα για το βήχα, είχαν οδοντόκρεμες με ράδιο. Ήταν η νέα ελπίδα για το μέλλον.
Το πρώτο Νόμπελ
Τα χρόνια του μόχθου απέδωσαν. Το 1903, η Επιτροπή Νόμπελ αποφάσισε να τους τιμήσει. Αλλά με έναν τρομερό σεξισμό πρότειναν μόνο τον Μπεκερέλ και τον Πιέρ. Αγνόησαν τη Μαρί. Ο Πιερ είπε πως αν η υποψηφιότητα ήταν σοβαρή δεν θα το δεχόταν αν δεν συμπεριλάμβαναν και τη Μαρί. Η Επιτροπή υποχώρησε. Οι τρεις τους μοιράστηκαν το Νόμπελ Φυσικής του 1903.
Μας δόθηκε το μισό Νόμπελ. Μας στέλνουν γράμματα και έρχονται δημοσιογράφοι και φωτογράφοι. Ένας αμερικάνος ρώτησε αν μπορεί να δώσει το όνομά μου σε άλογο.
Μαρί Κιουρί.
Οι Κιουρί είχαν γίνει επιστημονικοί αστέρες, αλλά η υγεία τους επηρεάστηκε από την έκθεση στην ακτινοβολία.
Δεν μπορούμε πια να ονειρευόμαστε έργο.
Μπορώ μόνο να αποφεύγω την κούραση και η γυναίκα μου το ίδιο.
Πιέρ Κιουρί.
Θάνατος του Πιέρ
Ο Πιέρ δεν ένιωθε καθόλου καλά, όταν έφυγε στις 19 Απριλίου 1906 για κάποια ραντεβού που είχε στο Παρίσι.
Ο Πιέρ Κιουρί μόλις είχε πάρει το γεύμα του. Βιαζόταν, έπρεπε να πάει στα τυπογραφεία. Έβρεχε, είχε ομπρέλα και διέσχισε τον δρόμο. Γλίστρησε και είδε δύο άλογα μπροστά του. Άρπαξε το χαλινάρι και προσπάθησε να σωθεί, αλλά τον έριξαν στο έδαφος. Για μια στιγμή φαινόταν ότι είχε γλιτώσει. Η άμαξα αστόχησε. Αλλά την τελευταία στιγμή, οι πίσω ρόδες της άμαξας πάτησαν το κεφάλι του. Συνέτριψαν το κρανίο του και πέθανε αμέσως.
Έβαλα το κεφάλι μου στο φέρετρο και σου μίλησα ταραγμένη. Σου είπα ότι σε αγαπούσα πάντα με όλη μου την καρδιά.
Μαρί Κιουρί.
Η Μαρί Κιουρί εκείνη την ημέρα δεν έγινε μόνο χήρα. Έγινε μια αξιολύπητη αθεράπευτα μόνη.
Ιβ Κιουρί.
Κατάρρευση από το σκάνδαλο
Αργά η Μαρί ξεπέρασε τον πόνο της. Επτά μήνες μετά τον θάνατο του, αντικατέστησε τον Πιερ στη Σορβόννη. Την υποστήριξαν οι στενοί της φίλοι. Ένας από αυτούς ήταν ο Πολ Λανζεβέν, μαθητής του Πιέρ. Ήταν παντρεμένος, αλλά γρήγορα οι δυο τους ήρθαν κοντά.
Σε ένα διαμέρισμα που διατηρούσε ο Λανζεβέν κοντά στη Σορβόννη συναντούσε τη Μαρί. Εκεί άνθισε ο έρωτάς τους. Ήταν μαζί, όταν ανακηρύχθηκε υποψήφια για Νόμπελ Χημείας για την απομόνωση του ραδίου και του πολωνίου. Μέχρι σήμερα είναι η μόνη που κέρδισε Νόμπελ σε δύο επιστήμες. Μοιράστηκε τα υπέροχα νέα με τον Πολ στο συνέδριο Σολβέ. Έφτασε στην κορυφή. Αλλά ο κόσμος της θα κατέρρεε.
Οι επιστολές, πλαστές ή όχι, είχαν καταστροφική επίδραση. Για τις εφημερίδες, μια διάσημη μετανάστρια κατέστρεφε τον γάμο ενός σεβαστού γάλλου. Βόλευε τον εθνικισμό τους. Την εγκατέλειψαν πολλοί που την είχαν υποστηρίξει. Ωστόσο, η Μαρί βρήκε τη δύναμη να συνεχίσει. Το σημείο καμπής ήταν όταν η Επιτροπή Νόμπελ πάλι, αμφισβήτησε το αν της άξιζε το Νόμπελ στη Χημεία.
Αν η επιτροπή θεωρούσε τις επιστολές αληθινές δεν θα σας δινόταν βραβείο.
Βασιλική Σουηδική Ακαδημία.
Η Μαρί βρήκε πάλι τη δύναμη που την είχε φέρει ως εκεί. Τους έγραψε: «Δεν συνδέεται το επιστημονικό έργο και η προσωπική ζωή. Δεν δέχομαι ότι η εκτίμηση του επιστημονικού έργου κάποιου επηρεάζεται από μια λίβελο».
Ανάκαμψη και δεύτερο Νόμπελ
Μια πιο σκληρή, επιθετική Μαντάμ Κιουρί ξύπνησε. Έδειξε στην τελετή των βραβείων Νόμπελ τι είχε καταφέρει στο πεδίο της ραδιενέργειας: «Το ράδιο και το πολώνιο ανακαλύφθηκαν και από τον Πιέρ. Η χημική εργασία της απομόνωσης του ραδίου έγινε μόνο από μένα».
Με αποφασιστικότητα, τώρα έφτιαχνε ξανά τη ζωή της. Αν και δεν θα ερωτευόταν ξανά, είδε τη φήμη της να αυξάνεται πάλι και να αποκτά μία θρυλική διάσταση.
Η Μαρί Κιουρί (εμπρός σειρά, τρίτη από αριστερά) μαζί με τους Πάουλι, Μπορ, Αϊνστάιν,Σρέντινγκερ, Ντιράκ, Χάιζενμπεργκ, Λόρεντζ και Πλανκ στο Συνέδριο του Σολβέ, 1927.
Ινστιτούτο ραδίου
Η Μαρί αποφάσισε να αναλάβει το πεπρωμένο της. Αντί να δουλεύει σε εργαστήριο αλλού, έφτιαξε δικό της. Σχεδίασε το Ινστιτούτο Ραδίου, που ήταν τελευταίας τεχνολογίας, σε μια όμορφη, μικρή πλατεία. Εκεί απολάμβανε την αγάπη της για την κηπουρική. Φύτεψε δέντρα και τριαντάφυλλα.
Δεν μπορεί να ελπίζεις ότι θα χτίσεις έναν καλύτερο κόσμο χωρίς να βελτιώσεις τα άτομα. Προς το σκοπό αυτό, ο καθένας μας πρέπει να εργάζεται για τη δική του βελτίωση. (Μαρί Κιουρί).
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
και κινητές μονάδες ακτινογραφιών
Αλλά η γαλήνη της δεν κράτησε για πολύ. Στις 3 Αυγούστου 1914, η Γερμανία κήρυξε πόλεμο στη Γαλλία.
Φοβούμενοι τη γερμανική εισβολή πολλοί έφυγαν από το Παρίσι. Η Μαρί έμεινε, αλλά η δουλειά της στο Ινστιτούτο σταμάτησε. Ο πόλεμος ξεκίνησε.
Η Μαρί έμαθε ότι χάνονταν ζωές, γιατί ο στρατός είχε μόνο έναν σταθμό για ακτινογραφίες. Σε μια στιγμή τρομερής οργάνωσης είχε την ιδέα των κινητών μονάδων ακτινογραφιών. Μικρά αυτοκίνητα με γεννήτρια και εξοπλισμό για ακτινογραφία. Για να βοηθήσει, έμαθε να οδηγεί. Έπαιρνε τις μικρές Κιουρί όπου χρειαζόταν. Ξεφόρτωνε τον εξοπλισμό, συνέδεε τη γεννήτρια και ενεργοποιούσε το μηχάνημα ακτίνων Χ χωρίς να προστατεύει τον εαυτό της. Αλλά χρειαζόταν κι άλλους τεχνικούς. Πήρε τη μεγάλη της κόρη στο μέτωπο. Η 17χρονη Αϊρίν ήταν μια νέα συνεργάτιδα. Αυτή η σχέση θα διαρκούσε ως το θάνατό της.
Η Μαρί Κιουρί, ενώ οδηγεί ένα Renault διασκευασμένο σε ακτινολογική μονάδα,με το οποίο από το ξέσπασμα του πολέμου και μετά, πήγαινε από νοσοκομείο σε νοσοκομείο κι έβγαζε ακτινογραφίες σε τραυματισμένους στρατιώτες.
Στα τέλη του Μεγάλου Πολέμου το 1918, οι μονάδες της Κιουρί είχαν βοηθήσει πάνω από ένα εκατομμύριο στρατιώτες. Ακολούθησε η συνθήκη των Βερσαλλιών. Η Πολωνία ήταν ελεύθερη μετά από 123 χρόνια κατοχής. Η Μαρί είδε επιτέλους ελεύθερη τη χώρα της.
Η Γαλλική κυβέρνηση δεν αναγνώρισε το έργο που έκανε στον πόλεμο, αλλά είχε μαλακώσει η στάση απέναντί της. Η Μαρί επέστρεψε στο Ινστιτούτο Ραδίου. Εκεί συνέχισε την έρευνά της στο εργαστήριό της. Δεν κατοχύρωνε πατέντες για τις ανακαλύψεις της. Είχε οικονομικά προβλήματα. Τελείωναν τα αποθέματα ραδίου.
Βοήθεια από τις ΗΠΑ
Στα 1920, διαισθανόμενη ίσως μια ευκαιρία, συμφώνησε να συναντήσει την Μίσι Μάτινγκλι Μαλόνι, μια αμερικανίδα δημοσιογράφο, που της πήρε συνέντευξη.
Στη διάρκεια της συνέντευξης η δημοσιογράφος αντιλήφθηκε ότι η Μαντάμ Κιουρί που ανακάλυψε το ράδιο, δεν είχε ούτε ένα γραμμάριο για τα πειράματά της. Αποφάσισε να κάνει εκστρατεία στις ΗΠΑ. Ήταν το τέλειο άτομο για αυτό, είχε διασυνδέσεις.
Επέστρεψε στις ΗΠΑ και μετά από μερικούς μήνες συγκέντρωσε 100.000 δολάρια. Έτσι, η Μαρί μαζί με τις κόρες της διέσχισε τον Ατλαντικό με τον αδελφό του Τιτανικού, Ολίμπικ, και στις 11 Μαΐου 1921 έφτασαν στο Χάντσον Μπέι της Αμερικής, για να πάρουν το ράδιο. Για την εξασφάλιση του Ινστιτούτου όμως, χρειαζόταν κι άλλο.
Ήταν στη σουίτα της και η Μαλόνι την προειδοποίησε ότι θα συναντούσε μερικούς δημοσιογράφους και φωτογράφους. Περίμενε λίγο και τελικά βγήκε. Της έκαναν πολλές ερωτήσεις. Εκεί είπε ότι το ράδιο μπορούσε να θεραπεύσει όλες τις ασθένειες, ακόμα και σοβαρούς όγκους.
Prof Helena Pycior, University of Wisconsin.
Το όνομα της Μαρί Κιουρί συνδέθηκε με τη θεραπεία καρκίνου, παρόλο που είχε κάνει λίγα σε σχέση με αυτό. Η εστίασή της ήταν στην έρευνα για τη ραδιενέργεια.
Αλλά η Μίσι ήξερε να χειραγωγεί. Ήξερε πως θα ήταν δύσκολο να «πουλήσει» την επιστήμονα. Έπρεπε να την κάνει πιο αρεστή, με κατάλληλη εμφάνιση. Να την παρουσιάσει όχι σαν επιστήμονα, μα σα μητρική φιγούρα, που δεν ανακάλυψε το ράδιο επειδή της άρεσε η επιστήμη. Αυτό το κάνουν οι άνδρες. Το έκανε επειδή ήθελε να σώσει από τον καρκίνο, όπως θα έκανε κάθε καλή μητέρα. Γι' αυτό το ανακάλυψε. Αυτή ήταν η διαφήμιση, όταν η Κιουρί πήγε στη Νέα Υόρκη το 1921.
Η Μαρί ξεκίνησε μια σειρά δημόσιων εμφανίσεων, που διήρκεσαν οκτώ εβδομάδες.
Το πρόγραμμα φαινόταν πολύ τρομακτικό. Όχι μόνο θα παρευρισκόμουν σε τελετή του Λευκού Οίκου, μα θα επισκεπτόμουν πανεπιστήμια και κολέγια. Κάποια από αυτά τα ιδρύματα με χρηματοδότησαν και ήθελαν να αποδώσουν τιμές.
Μαρί Κιουρί.
Η στιγμή που πήγε στις ΗΠΑ δεν ήταν σύμπτωση. Οι γυναίκες είχαν μόλις κερδίσει δικαίωμα ψήφου το 1920. Έτσι η Μαρί ήταν ένα καλό πρότυπο για τις αμερικανίδες.
Ξεκίνησε την περιοδεία της στη Νέα Υόρκη. Αμέσως ήταν σαφές ότι οι αμερικανίδες θα την έκαναν σταρ.
Στις 18 Μαΐου 1921 στο Κάρνεγκι Χολ, η Μαρί Κιουρί τιμήθηκε. Όταν μπήκε στην αίθουσα χειροκρότησαν πολύ, για πέντε ολόκληρα λεπτά. Παρευρέθηκαν 3.500 γυναίκες. Είχαν διακοσμήσει το χώρο. Θα είχε πολλά χρώματα, πρέπει να ήταν συναρπαστικό. Η Μαρία έκανε επιτυχία. Όσο καιρό ήταν στην περιοδεία στις ΗΠΑ, η Μίσι προστάτευσε το θρύλο που δημιούργησε.
Δεν ανέφεραν το σεξουαλικό σκάνδαλο του Παρισιού. Η Μαλόνι είχε πει με σαφήνεια, όταν θα ασχολούνταν με εκείνη να μην το αναφέρουν αυτό.
Εξουθενωμένη η Μαρί έφτασε στην Ουάσιγκτον για το τελευταίο ραντεβού στον Λευκό Οίκο.
Ήταν συγκινητική τελετή μέσα στην απλότητά της. Έγινε μια σύντομη παρουσίαση από τον γάλλο πρέσβη. Μίλησε η Μίσι Μαλόνι εκ μέρους των αμερικανίδων και μετά ο Πρόεδρος Χάρντινγκ.
Μαρί Κιουρί.
Επιτέλους, δεχόταν αυτό που περίμενε από την Αμερική. Όταν ο Πρόεδρος της παρέδωσε το κουτί με το ράδιο, είπε πως ήταν δώρο από τον αμερικάνικο λαό και μετά συνέχισε: «Μας εντυπωσιάσατε όχι μόνο ως επιστήμονας, αλλά και επειδή ήσασταν τέλεια σύζυγος και μητέρα».
Η Μαρί Κιουρί στο Λευκό Οίκο με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ (1921).Η Μαρί επέστρεψε στη Γαλλία τιμημένη και έχοντας εξασφαλίσει το Ινστιτούτο της. Θα πήγαινε ξανά στην Αμερική για να πάρει κι άλλο ράδιο, για ένα δεύτερο Ινστιτούτο στη Βαρσοβία, αλλά θα επηρεαζόταν πολύ η υγεία της. Λίγο αφότου επέστρεψε έγραψε στη Μίσι: «Αγαπητή μου φίλη, με τάραξε το γράμμα σου. Δεν ήξερα ότι έπαθες αυτό το ατύχημα. Κι εγώ είχα προβλήματα. Η αρρώστια που με αναγκάζει να έχω αυστηρή δίαιτα μάλλον θα διαρκέσει».
Ήταν άρρωστη για χρόνια και η οικογένειά της την φρόντισε. Η Ιβ συμφιλιώθηκε μαζί της αργά. Εκείνη την φρόντισε τις τελευταίες μέρες της.
Στις 4 Ιουλίου 1934, η Μαρί Κιουρί πέθανε στα 67 της με την Ιβ στο πλευρό της. Ο γιατρός είπε πως το αίτιο ήταν απλαστική αναιμία. Ο μυελός των οστών είχε τραυματιστεί από την ακτινοβολία. Ένιωθε το ράδιο σαν παιδί της κι αυτό τη σκότωσε. Θάφτηκε σε ένα νεκροταφείο έξω από το Παρίσι, δίπλα στον Πιέρ.
Εκεί ήταν μαζί για πάνω από εξήντα χρόνια, μέχρι που μια ανοιξιάτικη μέρα του 1995 ο ειδικός, Ζαν-Λικ Πασκιέ, εξέτασε τα οστά της.
Όταν άνοιξε ο τάφος, ήθελαν να εξακριβώσουν εάν υπήρχε ακτινοβολία. Η ημιζωή του ραδίου είναι 1600 χρόνια. Φοβούνταν ότι η Μαρί ήταν ακόμη ραδιενεργή. Θα μετακινούσαν το σώμα της.
Οι μετρήσεις έδειξαν χαμηλή ακτινοβολία. Λίγο παραπάνω από όσο θα βρίσκαμε σε ένα κελάρι του Παρισιού.
Πήραμε κάποια δείγματα από τον πύελο και το μέτωπο της Μαρί Κιουρί. Η ανάλυση στο εργαστήριο έδειξε μικρή ακτινοβολία.
Ζαν-Λικ Πασκιέ.
Αυτό τους εξέπληξε όλους. Αν ο μύθος ήταν σωστός και η έκθεση στο ράδιο την έκανε μάρτυρα της επιστήμης, τα οστά της θα ξεπερνούσαν τα ασφαλή επίπεδα.
Οπότε υπέθεσαν ότι κάτι άλλο προκάλεσε τον πρόωρο θάνατό της.
Η Μαρί Κιουρί πέθανε επειδή εκτέθηκε σε ακτινοβολία, αλλά αυτή η ακτινοβολία δεν ήταν ράδιο. Πέθανε πιθανώς, από την έκθεσή της στον πόλεμο, όταν δούλευε με ακτίνες Χ.
Ζαν-Λικ Πασκιέ.
Αν οι ακτίνες Χ σκότωσαν τη Μαρί, ήταν άλλου είδους μάρτυρας. Η ζωή της έληξε πρόωρα, όπως τόσων άλλων, ως αποτέλεσμα των προσπαθειών της στον Μεγάλο Πόλεμο.
Λίγες μέρες μετά, στην καρδιά του Παρισιού, έγινε κρατική κηδεία για τους Κιουρί. Η πλατεία Place du Panthéon και οι γύρω δρόμοι γέμισαν με κόσμο. Υπήρχε ένα μεγάλο λευκό χαλί στο δρόμο, που έφτανε στο Πάνθεον. Έκαναν την κηδεία στο Εθνικό Μαυσωλείο της Γαλλίας. Ήταν το τελευταίο ταξίδι των Πιέρ και Μαρί.
Η Μαρί Κιουρί ήταν η πρώτη γυναίκα που θάφτηκε στο Πάνθεον. Ένας φόρος τιμής για τα ατομικά της επιτεύγματα.Επιτέλους, η Γαλλία επανόρθωσε. Η γενναία, έξυπνη πολωνέζα επιστήμονας που ντροπιάστηκε, έλαβε τις μεγαλύτερες τιμές από τη χώρα, στην οποία έζησε.
Σημείωση:
Δείτε την ταινία του Gideon Bradshaw:
«The genius of Marie Curie. The woman who lit up the world»,
στην οποία βασίστηκε το παραπάνω άρθρο.
