Βία εκδηλώνεται συχνά στη Μέση Ανατολή, σε μια διχασμένη γη, την οποία διεκδικούν άραβες κι εβραίοι. Η διαμάχη αυτή δεν αφορά μονάχα εδάφη.

Το 2008, όταν ξέσπασε ο λεγόμενος «Πόλεμος του Χούμους» ανάμεσα στο Ισραήλ, το Λίβανο και την Παλαιστίνη, ο αυστραλός σκηνοθέτης Trevor Graham θέλησε να μάθει περισσότερα γι΄ αυτό το φαγητό. Ανακάλυψε, ότι η αραβο-ισραηλινή σύγκρουση αναπαράγεται με την ίδια ένταση και στην κουζίνα. Αυτή τη φορά, όχι με στρατιώτες, σφαίρες και τανκς, αλλά με ρεβίθια και χούμους!

Στο άρθρο θα ξεσκεπάσουμε τον πόλεμο αυτό και θα γνωρίσουμε τους μαχητές του χούμους κι από τα τρία στρατόπεδα.

• Γίνεται ένα έθνος να κατέχει ένα φαγητό;

• Μπορεί η αγάπη για το χούμους να φέρει ειρήνη στη Μέση Ανατολή;

• Το χούμους φέρνει αγάπη, όχι πόλεμο!

Σύμφωνα με τη Wikipedia, το χούμους γράφεται με έξι διαφορετικούς τρόπους.

Πρόκειται για ένα ντιπ από μαγειρεμένα λιωμένα ρεβίθια με ταχίνι, χυμό λεμονιού, αλάτι και σκόρδο. Είναι πάντα παρόν στα γεύματα της Μέσης Ανατολής.

Πλέον, στολίζει και τα ράφια των σούπερ μάρκετς παντού στον κόσμο.

Η διαμάχη ξέσπασε όταν το Ισραήλ άρχισε να εξάγει χούμους και να το παρουσιάζει ως ισραηλινό προϊόν. Το 2008, παραγωγοί χούμους από τον Λίβανο μήνυσαν το Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο ξεκινώντας έτσι τη διαμάχη για την προέλευσή του.

Έχουν απίστευτο θράσος
για να ισχυρίζονται
ότι το χούμους
είναι φαγητό του Ισραήλ.

Οι ισραηλινοί είναι
από τους καλύτερους
και πονηρότερους κλέφτες στον κόσμο.

Βρισκόμαστε
εδώ και χρόνια
σε πόλεμο μαζί τους.

Τι θα λέγανε;

Θα έλεγαν
καλά λόγια για μας;

Τι εννοούν ότι το κλέψαμε;
Την τελευταία πενταετία στο Ισραήλ
κάθε δεύτερο μαγαζί
πουλά σούσι.
Το σούσι είναι ιαπωνικό φαγητό.
Αυτό σημαίνει ότι το κλέψαμε;
Ένα απλό φαγητό είναι!

Το Ισραήλ ξεκίνησε πρώτο την επίθεση φτιάχνοντας μια γιγάντια πιατέλα με χούμους. Έσπασε το ρεκόρ που κατείχε ως τότε ο Λίβανος με ένα πιάτο χούμους τεσσάρων τόνων. Οι λιβανέζοι όμως, πέρασαν αμέσως στην αντεπίθεση. Το Μάιο του 2010, κάποιοι σεφ από τη Βηρυτό πήραν πίσω το ρεκόρ με ένα χούμους 11,5 τόνων, υπερδιπλάσιο δηλαδή του ρεκόρ των ισραηλινών. Τα νέα για τον πόλεμο αυτό του χούμους έκαναν το γύρο του κόσμου στο Διαδίκτυο, στο YouTube και το Facebook. Όσο το Ισραήλ αντάλλασσε πυρά με το Λίβανο, μπήκε και η Παλαιστίνη στη μάχη.

Είναι μόνο ένα ξερό ρεβίθι. Γιατί λοιπόν το πιάτο αυτό ξυπνά τόσο μεγάλα πάθη; Είναι το χούμους κάτι παραπάνω από ένα απλό ντιπ; Μήπως μας λέει ποιοι είμαστε και από πού ερχόμαστε;

Η δική μου ιστορία με το χούμους ξεκινά κάπου πολύ μακριά, σε μία άλλη εποχή, στην άλλη άκρη του κόσμου. Μεγάλωσα σε μια κλασική αυστραλέζικη οικογένεια τη δεκαετία του ΄60 σε μια συνοικία ονόματι Sunshine. Ήμασταν οι γονείς μου, η μεγάλη μου αδελφή, εγώ, ένα παπαγαλάκι και ο σκύλος μας, ο Sausage. Όταν ήμουν μικρός πίστευα ότι υπήρχαν τρία είδη φαγητού: Ζυμαρικά σε κονσέρβα, κρεατόπιτα με πατάτες τηγανητές και σάλτσα ντομάτας και μιλφέιγ.

Η αγαπημένη μου ενασχόληση στο Sunshine ήταν τα ποπ κορν και οι ταινίες στον τοπικό κινηματογράφο. Εκεί παρακολούθησα κλασικά έργα του Hollywood με μεγάλους αστέρες, όπως την Elizabeth Taylor, τον Richard Burton και τον Charlton Heston. Και τότε, τη γνώρισα. Όταν ήμουν 17 χρονών ερωτεύτηκα μία νεαρή εβραία με καφτάνια. Ήταν πόθος με την πρώτη ματιά.

Όταν η Juliet με σύστησε στους γονείς της, φάγαμε το πιο συγκλονιστικό εβραϊκό φαγητό: κοτόσουπα με κνέιντλαχ. Είχα βρεθεί στον παράδεισο της νοστιμιάς!

Γυρίζοντας από το σχολείο, η Juliet κι εγώ σταματούσαμε σε ένα λιβανέζικο εστιατόριο και τρώγαμε φαλάφελ σε πίτα με κρεμώδες, λαχταριστό χούμους. Έπειτα, κάναμε έρωτα. Δυο χίπιδες, που λάτρευαν το χούμους, τα μακριά μαλλιά, το φιλειρηνισμό και τις χάντρες. Στο τέλος της χρονιάς, η Juliet τα μάζεψε κι έφυγε να ζήσει σ΄ ένα κιμπούτς στον παράδεισο του χούμους, το Ισραήλ. Φανταζόμουν το κορίτσι μου, που πλέον ήταν πρώην μου, σε ένα κιμπούτς, να τρώει όσο χούμους λαχταρούσε η ψυχή της. Μπορεί τα ραντεβού μας με το χούμους να ήταν παρελθόν, αλλά η αγάπη και ο πόθος, το χούμους κι οι ορμόνες, συνέχισαν να με ακολουθούν στην υπόλοιπη ζωή μου. Έγινα μια τραγική φιγούρα, ερωτευμένη με το χούμους.

Όταν ξέσπασε η διαμάχη για το χούμους στη Μέση Ανατολή, θέλησα να μάθω περισσότερα. Επισκέφτηκα τη Ραμάλα, μια πόλη της Παλαιστίνης, όπου δρα η Οργάνωση Απελευθέρωσης της Παλαιστίνης. Συναντήθηκα με τη δρ. Χάναν Ασράουι, το πιο επιφανές της μέλος.

Το χούμους αποτελεί
πολύ σημαντικό κομμάτι του πολιτισμού και της ταυτότητάς μας.
Δεν πρόκειται για ένα απλό φαγητό.
Είναι κομμάτι της ιστορίας μας.
Αποδεικνύει ότι έχουμε ξεχωριστή ταυτότητα.
Βλέπουμε να μας τα παίρνουν όλα.
Δεν θέλουμε να χάσουμε ακόμη και την κουζίνα μας.

Όπως και κάθε άλλη διαμάχη, έτσι κι ο πόλεμος του χούμους έχει μεγάλη ιστορία. Μετά το Ολοκαύτωμα κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεκάδες χιλιάδες εβραίοι εξόριστοι διέσχισαν τη Μεσόγειο αναζητώντας απελπισμένα μια νέα πατρίδα. Συγκεντρώθηκαν στην Παλαιστίνη, που τελούσε υπό βρετανική εντολή. Φιλοξενούσε πάνω από ένα εκατομμύριο παλαιστίνιους και έναν αυξανόμενο πληθυσμό εβραίων, που ζητούσαν την εγκαθίδρυση ενός νέου εβραϊκού κράτους.

Η συνύπαρξη αυτή θα αποδεικνυόταν καταστροφική. Οι αμοιβαίες επιθέσεις εξελίχθηκαν σε ανοιχτό πόλεμο. Εβραίοι κατά αράβων, άραβες κατά εβραίων. Ο πόλεμος δεν έληξε με ειρήνη, αλλά με ανακωχή και με πρόσφυγες και από τα δύο στρατόπεδα. Πάνω από 700.000 παλαιστίνιοι εκδιώχθηκαν ή τράπηκαν σε φυγή δημιουργώντας μια προσφυγική κρίση, που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα:

Ακολουθώ τα ίχνη του χούμους ως τη Βηθλεέμ, μια πόλη στη Δυτική Όχθη της Παλαιστίνης, μόλις δέκα χιλιόμετρα από την Ιερουσαλήμ, την πρωτεύουσα του Ισραήλ. Πολλοί παλαιστίνιοι χριστιανοί βρήκαν καταφύγιο εδώ φέρνοντας μαζί τους τη μαγειρική τους κληρονομιά. Ένας από αυτούς ήταν κι ο εστιάτορας Τζορτζ Σαλαμέ:

Το 1949, τη χρονιά της Εξόδου των παλαιστινίων, ο πατέρας μου έφυγε από τη Γιάφα κι εγκαταστάθηκε στη Βηθλεέμ. Μάταια έψαχναν για σπίτι κι έτσι έστησαν εδώ μια σκηνή μέχρι να βρουν κάπου να μείνουν. Ο Θεός τους χάρισε ένα μαγαζί σε αυτή την πλατεία κι έτσι ξεκίνησαν.

Αυτή είναι η τέχνη μου. Την κληρονόμησα από τον πατέρα μου κι αυτός από τον δικό του. Μας είπαν ότι έτσι μπορούμε να βγάλουμε εμείς το ψωμί μας. Δεν ξέρουμε να κάνουμε τίποτε άλλο πέρα από χούμους, φασόλια και φαλάφελ.

Οι παλαιστίνιοι δεν ήταν τα μονά θύματα ξεριζωμού των αραβοϊσραηλινών πολέμων. Οι σεφαρδίτες, οι εβραίοι της Μέσης Ανατολής, εκδιώχθηκαν ή έφυγαν οικειοθελώς από τις πατρίδες τους στη Βόρεια Αφρική, την Αίγυπτο και το Ιράκ. Ήρθαν στο Ισραήλ με βαλίτσες γεμάτες ρούχα και όχι μόνο.

Βρίσκομαι στην Ιερουσαλήμ για να επισκεφθώ τον Ούρι Λέβι, μάγειρα χούμους και dj. Η οικογένεια του Ούρι ήρθε από το Ιράκ, απ΄ όπου μια μέρα τους ζητήθηκε να φύγουν:

Τους κλότσησαν και τους είπαν: «Έχετε 24 ώρες να φύγετε από τη χώρα, αλλιώς θα σας σκοτώσουμε». Άφησαν πίσω τα πάντα! Το σπίτι τους, τα υπάρχοντά τους. Ήρθαν εδώ με άδεια τα χέρια.

Δεν λέμε «τρώω χούμους». «Σκουπίζουμε» το χούμους με τα χέρια μας. Πρέπει να νοιώσεις την πίτα, να νιώσεις το χούμους. Είναι ολόκληρο τελετουργικό.
Όποτε τρώμε όλοι μαζί, σαν ομάδα, νιώθουμε ότι κάτι μας συνδέει με τους άλλους ανθρώπους. Όπως όταν έχεις πολλούς φίλους στο Facebook νιώθεις ότι αξίζεις κάτι.

Σε ένα άλλο στέκι με χούμους, θα συναντήσω τη Γιάνα Γκουρ, μια φανατική του χούμους. Η οικογένειά της ήρθε στο Ισραήλ από τη Ρωσία, όταν ήταν 16 ετών. Η συγγραφέας του βιβλίου «Νέο ισραηλινό φαγητό», γνωρίζει έξι διαφορετικές συνταγές χούμους και βλέπει τον πόλεμο του χούμους από μια διεθνή σκοπιά:

Σε όλη την ιστορία του φαγητού παγκοσμίως, οι συνταγές ταξιδεύουν από χώρα σε χώρα. Έτσι λειτουργούσε ανέκαθεν η γαστρονομία.
Αυτή είναι για μένα η ομορφιά του ισραηλινού φαγητού. Είμαστε μια μικρή χώρα με πολλές εθνοτικές ομάδες κι η κουζίνα μας είναι μια μίξη αυτών.

Το χούμους στην Ιερουσαλήμ είναι πιο ελαφρύ και αφράτο, της Γαλιλαίας είναι πιο πηχτό, στη Γιάφα είναι πιο πικάντικο. Η συνταγή διαφέρει από χωριό σε χωριό και από μαγαζί σε μαγαζί.

Το χούμους είναι πλέον τόσο δημοφιλές στο Ισραήλ, που τα μαγαζιά χούμους έχουν αποκτήσει δικό τους όνομα.

Σε μια γωνιά στην καρδιά της Ιερουσαλήμ βρίσκεται ένα μαγαζί χούμους με φημισμένο ιδιοκτήτη. Ο Μίερ Μίσα είναι μεγάλο όνομα στον πόλεμο για το χούμους.

Το χούμους είναι όλη μου η ζωή. Ονειρεύομαι το χούμους, το μαγειρεύω, το αγαπώ!

Όλοι με ξέρουν, όλοι με φωνάζουν όπου κι αν πηγαίνω! Λένε: «είναι ο κύριος Πινάτι!». Δεν με λένε Πινάτι. Έτσι όμως λέγεται το εστιατόριό μου και σημαίνει «γωνιά» στα εβραϊκά.

Μίερ Μίσα, εστιάτορας, Ιερουσαλήμ.

Σε αυτό το ταξίδι μου ανακάλυψα ότι το χούμους είναι στο αίμα των ανθρώπων απ΄ όπου κι αν κατάγονται!

Ο εβραίος παππούς μου ζούσε στην Τουρκία. Αποφάσισε να έρθει στην Ιερουσαλήμ μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί άνοιξε ένα μικρό μαγαζάκι μόνο με χούμους και φαλάφελ. Σαν παιδί τον παρακολουθούσα κι άρχισα να αγαπώ τη δουλειά.

Μίερ Μίσα, εστιάτορας, Ιερουσαλήμ.

Το χούμους, η Παλαιστίνη και η ιστορία αυτή κυλούν και στο δικό μου αίμα. Ο πατέρας μου, ο δεκανέας Τζον Χάι Γκράχαμ υπηρέτησε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Παλαιστίνη, που τότε βρισκόταν υπό βρετανική εντολή. Όταν ήμουν μικρός, ο πατέρας μου, μου έδειχνε τα μετάλλια, τις φωτογραφίες και τις καρτ ποστάλ, που είχε κρατήσει ως ενθύμια από την Ιερουσαλήμ. Φορούσε το παραδοσιακό μαντήλι της Παλαιστίνης. Μου διηγούταν ιστορίες για το χούμους και τις ελιές, τις εξωτικές παλαιστίνιες γυναίκες, το τέμενος Αλ-Άκσα, και το Τείχος των Δακρύων. Ο πατέρας μου λάτρευε την Ιερουσαλήμ, μια από τις αρχαιότερες πόλεις του κόσμου.

Τρεις διαφορετικές θρησκείες διεκδικούν τα αρχαία στενά της Ιερουσαλήμ: Το ισλάμ, ο χριστιανισμός κι ο ιουδαϊσμός. Η ιερότητα του τόπου όμως, έχει και το τίμημά της. Η αραβική Ανατολική Ιερουσαλήμ και η Παλιά Πόλη κατακτήθηκε και προσαρτήθηκε στο κράτος του Ισραήλ το 1967, μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών. Από τότε, η πόλη αποτελεί διαφιλονικούμενο έδαφος. Η προσάρτησή της στο Ισραήλ δεν αναγνωρίζεται διεθνώς. Οι παλαιστίνιοι θεωρούν την Ανατολική Ιερουσαλήμ ως την πρωτεύουσα της μελλοντικής Παλαιστίνης. Το Ισραήλ όμως, κήρυξε ολόκληρη την Ιερουσαλήμ ως την αιώνια πρωτεύουσά του.

Έκλεψαν την Ιερουσαλήμ από την καρδιά της Παλαιστίνης. Είναι σα να λένε στους παλαιστινίους, ότι η πηγή της αξίας τους δεν τους ανήκει πια και αποκλείουν κάθε πρόσβασή τους σε αυτήν.

Δεν έχασαν μονάχα πρόσβαση στις δουλειές, τα κτήματα, τα εστιατόρια και το χούμους τους. Έχασαν αυτό που έδινε νόημα και αξία στη ζωή τους. Αυτό στέρησαν από τους παλαιστίνιους.

Δρ. Χάναν Ασράουι, Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης.

Στην Παλιά Ιερουσαλήμ ανακάλυψα το εστιατόριο «Λίνα», ένα περήφανο οχυρό του παλαιστινιακού χούμους. Το χούμους που φτιάχνουν εδώ είναι απίστευτης νοστιμιάς. Ελαφρά πικάντικο και αρωματισμένο με σκόρδο και χαλαπένιο. Ίσως το μυστικό να κρύβεται στην παραδοσιακή παρασκευή του. Είναι ένα από τα αγαπημένα μου.

Ο Γκέιλεμπ Ζάντε είναι ο πρίγκιπας του παλαιστινιακού χούμους: «Οι περισσότεροι πελάτες μου είναι πια ισραηλινοί, γιατί είναι δύσκολο για ανθρώπους από τη Δυτική Όχθη να έρθουν εδώ. Εξυπηρετώ κάθε λογής ανθρώπους: Άραβες, εβραίους, ξένους, τουρίστες, ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης».

Το εστιατόριο δεν γνωρίζει από σύνορα και διαμάχες. Είναι παλαιστινιακό, αλλά παραμένει δημοφιλές και στους ισραηλινούς στρατιώτες, που καταλαμβάνουν την Παλιά Πόλη.

Συναλλάσσομαι
με ανθρώπους.
Για μένα,
αυτό είναι το πιο σημαντικό.
Η δουλειά αυτή,
μου επιτρέπει να ζω
τίμια και αξιοπρεπώς.

Μακριά από τη θρησκευτική ιστορία και τους αγώνες της Ιερουσαλήμ, βρίσκεται η πόλη της διασκέδασης, το Τελ Αβίβ. Εδώ, τα μαγαζιά χούμους είναι εξίσου δημοφιλή και πολύ μοντέρνα. Θα συναντήσω τον Σούκι Γκαλίλι, τον «τύπο με το χούμους». Είναι ισραηλινός δημοσιογράφος και μπλόγκερ. Ίδρυσε το «Hummus101», μια ιστοσελίδα για φανατικούς του χούμους. Εκεί βρίσκει κανείς φαγητό, πολιτική, ιστορία, ψυχαγωγία και τρελές απόψεις.

Το χούμους είναι μια μορφή κουλτούρας.
Παλιότερα, μπορεί να ήταν ένα απλό πιάτο,
αλλά σήμερα είναι πολλά περισσότερα.
Υπάρχουν ανέκδοτα,
υπάρχει τέχνη με χούμους.
Αυτό δεν συμβαίνει με κανένα άλλο φαγητό.

Αυτός εδώ (βλ. αριστερά) είναι ένας «χουμουσέξουαλ».
Ένα σκετς λέγεται: «Χούμους vs Χαμάς».

Το «Χούμους Άσκαρα» φημίζεται ως το καλύτερο εστιατόριο χούμους στο Τελ Αβίβ. Εδώ, το χούμους είναι ελαφρύ και αφράτο. Είναι από τα ελάχιστα εστιατόρια με γυναίκα ιδιοκτήτρια. Η Ρουθ Ταβούρ τα επιβλέπει όλα. Θέλει το χούμους της, να έχει την τέλεια γεύση.

Το Ισραήλ είναι η χώρα των αυτοαποκαλούμενων ειδικών στο χούμους. Όλοι έχουν τη δική τους άποψη για το νοστιμότερο χούμους, την πιο πετυχημένη συνταγή και το καλύτερο εστιατόριο.

Πηγαίνω στο Λίβανο, εκεί όπου ξέσπασε ο πόλεμος του χούμους. Εγώ μπορώ να ταξιδέψω ως εκεί. Οι ισραηλινοί λάτρεις του χούμους όμως, δεν μπορούν. Οι δύο χώρες βρίσκονται ακόμη σε πόλεμο. Το εμπόριο και η δοκιμή χούμους είναι γι΄ αυτούς ένα όνειρο. Έχω έρθει στην πρωτεύουσα, την Βηρυτό, στο εστιατόριο «The sultan Ibrahim», γαστρονομικό σήμα αναφοράς στην πόλη. Ο υπουργός Τουρισμού, Φάντι Αμπούντ θέλει να δοκιμάσω κάθε είδος λιβανέζικου χούμους.

Τα κλασικά λιβανέζικα εστιατόρια σερβίρουν για ορεκτικό μεζέδες. Δεν σε ρωτάνε καν αν θες χούμους. Είναι δεδομένο ότι θα σου το φέρουν. Το χούμους συνοδεύει όλα τα άλλα πιάτα.

Ερωτευόμαστε και κάνουμε έρωτα γύρω από το χούμους (γέλια).

Φάντι Αμπούντ, υπουργός Τουρισμού Λίβανου.

Το «Σούσι» είναι μαγαζί-σταθμός στο κέντρο της Βηρυτού. Το χούμους του είναι από τα αγαπημένα μου, λόγω της γεύσης και της υφής του.

Προκειμένου να αποδείξει ότι το χούμους είναι λιβανέζικη επινόηση, ο Κέμπε μού δείχνει οικογενειακές φωτογραφίες από τον 19^ο αιώνα:

Αυτός είναι ο παππούς μου,
ο Αμπού Μαχμούντ Ελ Σούσι.
Πάνε περίπου 122 χρόνια από τότε.
Εκείνος άνοιξε αυτό το μαγαζί
και δούλεψε εδώ για περίπου 71 χρόνια.
Όταν δεν μπορούσε να συνεχίσει,
πήρα εγώ τη θέση του.

Δεν λέω ότι δεν υπήρχαν εβραίοι στη Μέση Ανατολή, που απολάμβαναν το ίδιο φαγητό. Φυσικά και υπήρχαν! Αυτό δεν σημαίνει ότι το χούμους είναι ισραηλινό φαγητό. Είναι σα να κλέβεις εδάφη, να εγκαθίστασαι εκεί και μετά να ρωτάς: «Υπήρχαν παλαιστίνιοι εδώ; Εγώ δεν βλέπω κανέναν».

Φάντι Αμπούντ, υπουργός Τουρισμού Λίβανου.

Τίποτα δεν καταδεικνύει καλύτερα τη ρήξη Παλαιστίνης και Ισραήλ από το τείχος της Δυτικής Όχθης.

Η διαμάχη
για τα εδάφη αυτά
μαίνεται
επί πολλά χρόνια.
Οι ισραηλινοί
έχουν δικαίωμα
να μένουν εδώ.

Όταν ολοκληρωθεί το τείχος μήκους 760 χιλιομέτρων, θα διασχίζει ολόκληρη τη Δυτική Όχθη απομονώνοντας πρόσφατους εβραϊκούς οικισμούς από παλιά χωριά της Παλαιστίνης.

Το τείχος δεν είναι μονάχα ένα φυσικό εμπόδιο. Ενσαρκώνει όλη την ασχήμια της κατοχής, τις μεγαλύτερες φρικαλεότητές της. Πάντα το χαρακτήριζα ως την προσπάθεια των ισραηλινών να μας κλέψουν τον ορίζοντα και να μας εμποδίσουν να δούμε πέρα από αυτό τον άσχημο, γκρίζο, τσιμεντένιο τοίχο. Φυσικά, αιχμαλωτίζουν μαζί και τους εαυτούς τους, αφού έτσι κλέβουν και τον δικό τους ορίζοντα.

Δρ. Χάναν Ασράουι, Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης.

Από το 1967, όταν το Ισραήλ κατέλαβε τη Δυτική Όχθη, πάνω από εκατό εβραϊκοί οικισμοί δημιουργήθηκαν επί παλαιστινιακού εδάφους. Οι οικισμοί θεωρούνται παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου και βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της διαμάχης.

Δεν υπάρχει λύση στο ζήτημα. Οι δικοί μας πατεράδες έλεγαν ότι τα εδάφη ανήκαν σ΄ εμας κι ότι από εμάς κλάπηκαν αρχικά. Άρα, εμείς φτιάξαμε πρώτοι το χούμους.

Αν ρωτήσεις ένα λιβανέζο, θα σου πει ότι εμείς τους κλέψαμε τη γη και το χούμους.

Η πραγματικότητα είναι μία. Όλοι μας τρώμε το ίδιο φαγητό.

Ούρι Λέβι, εστιάτορας, Ιερουσαλήμ.

Στο Ισραήλ οι μάγειρες είναι κυρίως παλαιστίνιοι. Το ρητό λέει ότι «είμαστε ό,τι τρώμε». Δεν είναι ειρωνικό που οι ισραηλινοί τρώνε χούμους φτιαγμένο από άραβες;

Χούμους και σεξ. Μια φράση που μου ξυπνάει θύμησες. Το νόστιμο χούμους σε συνδυασμό με την κρίση μέσης ηλικίας καθόρισαν και πάλι τη ζωή μου.

Στα σαράντα μου γνώρισα μια νεαρή σύρια σ΄ ένα φεστιβάλ κινηματογράφου στο Τορόντο. Η Λίσα-Μαρί μεγάλωσε στις ΗΠΑ. Ήταν πανέμορφη, πανέξυπνη και μεγάλη προασπίστρια των δικαιωμάτων των παλαιστινίων. Μοιραζόμασταν ένα κοινό πάθος για το κρεμώδες χούμους. Προερχόταν από σύριο πατέρα και λιβανέζα μητέρα και τα ρεβίθια κυλούσαν στο αίμα της. Η κοινή μας αγάπη για το χούμους δεν μπορούσε όμως να αλλάξει το γεγονός ότι την περνούσα μια εικοσαετία. Ο συσχετισμός αυτός δεν είναι τόσο χαζός όσο ακούγεται. Υπάρχουν ενδιαφέρουσες θεωρίες που συνδέουν το σεξ με το χούμους.

Μπορεί να αντικαταστήσει το Βιάγκρα. Το χούμους περιέχει δύο μόρια, την κιτρουλίνη και την αργινίνη, που ενισχύουν τη σεξουαλική υγεία. Δεν ξέρω αν οι στύσεις μου οφείλονται στο χούμους που τρώω ή αν τις έχω, παρά το τόσο χούμους που καταναλώνω.

Σούκι Γκαλίλι, δημοσιογράφος και μπλόγκερ.

Αν ισχύει αυτό, αντί για Βιάγκρα, θα τρώμε χούμους για 20 σεκέλ. Τα Βιάγκρα κοστίζουν 40-50 σεκέλ.

Ταξιτζής στο Ισραήλ.

Ας φύγουμε από τα θέματα της κρεβατοκάμαρας κι ας επιστρέψουμε στην ερώτηση: Από πού προέρχεται το χούμους; Μέχρι στιγμής ακούσαμε μονάχα πολιτική ρητορική, φιλονικίες και εικασίες. Θα ήθελα όμως, να πάρω κάποιες απαντήσεις.

• Μήπως ο Ιησούς έτρωγε χούμους στο Μυστικό Δείπνο;

• Μήπως ο Μωυσής οδήγησε το λαό του στη Γη της Επαγγελίας μασουλώντας ρεβίθια;

• Μπορεί ένα έθνος να διεκδικήσει το χούμους ως δική του επινόηση;

Ο Μίερ Σάλεβ είναι αναγνωρισμένος ισραηλινός συγγραφέας. Οι δηλώσεις του έπεσαν σαν βόμβα στον πόλεμο του χούμους. Ο Μίερ μελετά με πάθος την Παλαιά Διαθήκη ως ιστορική πηγή για τα χαρακτηριστικά της εποχής.

Στη Βίβλο δεν έχουμε περιγραφές μονάχα των προφητών, αλλά και της καθημερινότητας των ανθρώπων, του φαγητού και των συνηθειών τους.

Το Βιβλίο της Ρουθ διηγείται την ιστορία μιας μωαβίτισσας, που ήρθε στη Βηθλεέμ και συνάντησε τον Βοόζ, έναν ισραηλινό που διέθετε μεγάλες εκτάσεις με σιτάρι. Όταν ήρθε η ώρα του μεσημεριανού, της είπε: «Έλα στο σπίτι μας για μεσημεριανό. Θα φας ψωμί και θα το βουτήξεις στο χούμιτς». Ισχυρίζομαι ότι το «χούμιτς» είναι το σημερινό χούμους.

Πρόκειται για μια ωραία, ρομαντική ιστορία στην ανοιξιάτικη Βηθλεέμ, όπου ένας άνδρας και μια μικρότερη γυναίκα τρώνε μαζί χούμους σ΄ ένα χωράφι. Την επόμενη μέρα, πήγαν μαζί στο αλώνι. Στην πορεία παντρεύτηκαν κι έγιναν οι προπαππούδες του βασιλιά Δαβίδ.

Δημοσίευσα τη θεωρία μου σε ένα άρθρο με τον προκλητικό τίτλο: «Το χούμους είναι δικό μας».

Η ιστορία διαδόθηκε αστραπιαία. Ο κόσμος αντέδρασε έντονα στο άρθρο αυτό. Κάποιοι δεξιοί εβραίοι έγιναν οι μεγαλύτεροι υποστηρικτές μου. Συνήθως με μισούν, γιατί εγώ είμαι αριστερός. Ξαφνικά, τους βόλεψε η θεωρία μου για το χούμους, γιατί κατ΄ αυτούς αποδεικνύει ότι τα εδάφη αυτά μας ανήκουν. Όταν οι πρόγονοί σας διέσχιζαν την έρημο με πρόβατα, εμείς τρώγαμε χούμους στη Βηθλεέμ. Κάτι τέτοια λένε.

Η διένεξη για το χούμους απέκτησε βιβλικές διαστάσεις; (γέλια). Αν είναι δυνατόν!

Δρ. Χάναν Ασράουι, Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης.

Είμαι στο Λονδίνο για να συναντήσω τη συγγραφέα Κλόντια Ρόντεν. Τα βιβλία της είναι μία μίξη συνταγών και Ιστορίας πλεγμένα έτσι μεταξύ τους, ώστε να ξυπνούν θύμησες και γεύσεις.

Η λέξη χούμους αναφέρεται στη Βίβλο γιατί είναι εβραϊκή. Ακόμη και για τα ρεβίθια γίνεται λόγος.

Τα ρεβίθια ήταν πάντοτε εξαιρετικά σημαντικά στην Αρχαία Αίγυπτο, στη Συρία, στη σημερινή Παλαιστίνη. Όπου υπήρχαν ρεβίθια, πρωταγωνιστούσαν στην κουζίνα, γιατί οι λαοί αυτοί ήταν φτωχοί. Τα πιάτα με ρεβίθια είναι απλά, λαϊκά πιάτα.

Δεν νομίζω ότι αναφέρεται πουθενά στη Βίβλο μια συνταγή με ταχίνι, σκόρδο και λεμόνι.

Επομένως, τα ρεβίθια υπήρχαν από τους βιβλικούς χρόνους. Η συνταγή του χούμους όμως, πόσο παλιά είναι;

Θα έλεγα ότι επινοηθηκε πριν το 18^ο αιώνα. Ίσως να προέρχεται από τη Συρία, γιατί εκεί γεννήθηκε ένας από τους σπουδαιότερους πρώτους πολιτισμούς.

Κλόντια Ρόντεν, συγγραφέας.

Το μόνο που ξέρω με σιγουριά είναι ότι το χούμους εμπλέκεται σε κατακτητικούς πολέμους. Επί τετρακόσια χρόνια, η οθωμανική αυτοκρατορία εξαπλωνόταν σε μεγάλο μέρος της Μέσης Ανατολής από την πρωτεύουσά της, την Κωνσταντινούπολη.

Τα σύγχρονα έθνη που διεκδικούν το χούμους, είναι πρόσφατες επινοήσεις. Ο Λίβανος ιδρύθηκε το 1943, η Συρία και η Ιορδανία το 1946 και το Ισραήλ το 1948.

Το χούμους είναι ένα αραβικό πιάτο της Μέσης Ανατολής. Πουθενά αλλού όμως, δεν είναι τόσο αγαπητό όσο στο Ισραήλ. Άρχισε να γίνεται δημοφιλές μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να ταξιδεύουν στη Δυτική Όχθη. Υπήρχαν τότε εκεί θρυλικά μαγαζιά χούμους.

Είμαι καθαρά ισραηλινή παράδοση να βγαίνεις για χούμους. Όσο πιο απλό και πρόχειρο μοιάζει, τόσο πιο αυθεντικό θεωρείται.

Γιάνα Γκουρ, συγγραφέας και εκδότρια, Τελ Αβίβ.

Δεν πρόκειται για ένα
απλό φαγητό στο Ισραήλ.
Το χούμους έχει αναχθεί
σε εθνική θρησκεία.

Από το 1958, πολλές εταιρείες τροφίμων
προωθούν και πουλούν το χούμους
ως το εθνικό προϊόν του Ισραήλ.
Πλέον, είναι μια βιομηχανία αξίας
πολλών εκατομμυρίων.
Το χούμους έχει κατακλύσει
τα σούπερ μάρκετ.

Ακόμη κι ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου,
διαλάλησε τη διεθνή επιτυχία του ισραηλινού χούμους
στο λόμπι υπέρ του Ισραήλ στην Ουάσιγκτον:

Την τελευταία δεκαετία, ισραηλινές εταιρείες
έχουν επενδύσει στις ΗΠΑ
πάνω από πενήντα δισεκατομμύρια.
Μια από τις εταιρείες αυτές
κατασκευάζει εργοστάσιο τροφίμων.

Αυτό συνεπάγεται περισσότερες δουλειές, και περισσότερο... χούμους.

Μπενιαμίν Νετανιάχου, πρωθυπουργός Ισραήλ.

Αρχίζω να συνειδητοποιώ ότι το θέμα δεν είναι τελικά ποιος επινόησε το χούμους. Το ζήτημα αφορά τις μεγάλες διεθνείς επιχειρήσεις.

Το 1995, το χούμους στις ΗΠΑ ήταν μια βιομηχανία αξίας πέντε εκατομμυρίων δολαρίων. Σήμερα, οι ετήσιες πωλήσεις φτάνουν τα 400 εκατομμύρια. Η Αμερική μοιάζει να διψάει για χούμους. Καθώς αυξάνεται η ζήτηση για χούμους στις ΗΠΑ, δυο ισραηλινές εταιρείες ελέγχουν τα 2/3 της αγοράς. Ο ισραηλινός κολοσσός Strauss αγόρασε τη Sabra Salads το 2006. Η Osem απορρόφησε την Tribe το 2008.

Η διεθνής εξάπλωση του ισραηλινού χούμους έφτασε μέχρι και το δικό μου σούπερ μάρκετ στη μακρινή Μπόντι Μπιτς της Αυστραλίας. Το χούμους έχει μετατραπεί σε ένα μοδάτο, μοντέρνο προϊόν, που παρασκευάζεται και πωλείται παντού.

Έτσι λοιπόν, συνοψίζεται ο πόλεμος του χούμους. Ένα αρχαίο, ίσως βιβλικό τρόφιμο, μέσα σε πλαστικά δοχεία. Ο πόλεμος είναι οικονομικός. Ο Φάντι Αμπούντ και οι συνεργάτες του ισχυρίζονται ότι το χούμους είναι λιβανέζικη συνταγή και διεκδικούν ένα κομμάτι της κερδοφόρας αγοράς. Ο Φάντι είναι μεγάλο όνομα στον πόλεμο του χούμους. Ελάχιστοι γνωρίζουν όμως, ότι παράγει και το δικό του. Η εταιρεία του, η Naas, είναι από τις ελάχιστες που παρασκευάζουν φρέσκο χούμους στο Λίβανο.

Η βιομηχανία φρέσκου χούμους στο Λίβανο μοιάζει χειροποίητη συγκριτικά με αυτή του Ισραήλ.

Η διεθνής επιτυχία του ισραηλινού χούμους έφερε τις εταιρείες Sabra και Tribe στις ΗΠΑ στην πρώτη γραμμή του πολέμου του χούμους.

Βρίσκομαι στην Φιλαδέλφεια, την πόλη της αδελφικής αγάπης. Εδώ συσπειρώνονται ακτιβιστές εβραίοι και παλαιστίνιοι οργανώνοντας διαμαρτυρίες κατά της κατάληψης της Δυτικής Όχθης από το Ισραήλ.

Αφού το διεθνές δικαστήριο κήρυξε παράνομο το τείχος του Ισραήλ το 2005, παλαιστινιακές οργανώσεις κάλεσαν τη διεθνή κοινότητα να μποϋκοτάρει το Ισραήλ.

Θέλαμε να οργανώσουμε μία καμπάνια, που θα συνέδεε την καθημερινότητα των πολιτών με την κατάσταση που επικρατεί στην Παλαιστίνη. Αφού κάναμε κάποιες έρευνες, συνειδητοποιήσαμε ότι η Sabra και η Tribe είναι δημοφιλείς στη χώρα μας. Τα προϊόντα τους είναι νόστιμα και πουλάνε καλά.

Μπήκαμε στο μαγαζί και προσποιηθήκαμε ότι ψωνίζαμε. Δόθηκε ένα σύνθημα και συγκεντρωθήκαμε μπροστά. Αρχίσαμε να χορεύουμε και να τραγουδάμε προτρέποντας τον κόσμο να μην αγοράζει Sabra και Tribe, γιατί έτσι ενισχύει το απαρτχάιντ του Ισραήλ. Τα κέρδη των πωλήσεων αυτών των εταιρειών στηρίζουν την παράνομη κατοχή και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των παλαιστινίων από το Ισραήλ.

Συμμετείχαν πολλοί άνθρωποι στο χώρο αυτό! Μέχρι τότε δεν είχα ξαναδεί βίντεο στο YouTube! Δεν καταλάβαινα τι ήθελαν να κάνουν. Ήθελαν να φτιάξουν κάτι, που θα έκανε το γύρο του κόσμου.

Το μποϊκοτάζ
δεν έχει επηρεάσει
τις πωλήσεις μας
σε μεγάλο βαθμό.
Αυτή είναι η απλούστερη
απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα.
Δεν μας επηρέασε ιδιαίτερα.

Ο πόλεμος του χούμους με έχει προβληματίσει. Πείτε με τρελό ή αφελή, αλλά αν το χούμους είναι το φαγητό της αγάπης, θα μπορούσε να γίνει και το φαγητό της ειρήνης;

Ίσως μια μέρα, Θεού θέλοντος, το χούμους να γίνει πράγματι το φαγητό της ειρήνης. Τότε Θα μάθουμε με σιγουριά ποιος κάνει το καλύτερο χούμους. Ας κερδίσει ο καλύτερος!

Γιάνα Γκουρ, συγγραφέας και εκδότρια, Τελ Αβίβ.

Οι εβραίοι και οι άραβες μοιράζονται κοινό πολιτισμό. Όταν οι άνθρωποι τρώνε μαζί, μοιάζουν με λιοντάρια. Όσο τρώνε μαζί, νιώθουν σαν μια ομάδα. Όταν δεν τρώνε μαζί, τσακώνονται. Όταν οι άνθρωποι τρώνε μαζί, χαμογελάνε. Δεν υπάρχουν ούτε προβλήματα, ούτε σύνορα.

Ούρι Λέβι, εστιάτορας, Ιερουσαλήμ.

Λέμε ότι το όραμα της ειρήνης για μας είναι να τρώμε χούμους στη Δαμασκό.

Μίερ Σάλεβ, συγγραφέας.

Εκείνοι θα τρώνε χούμους στη Δαμασκό κι εμείς θα χορεύουμε στο Τελ Αβίβ (γέλια).

Δεν νομίζω ότι η μαγειρική είναι το δυνατό τους σημείο. Αντίστοιχα για μας είναι ο χορός.

Φάντι Αμπούντ, υπουργός Τουρισμού, Λίβανος.

Φέρε εδώ τον λιβανέζο που τα λέει αυτά. Θα χαρώ να τον υποδεχτώ!

Ρουθ Ταβούρεστιάτορας, Τελ Αβίβ.

Αυτό ακριβώς χρειαζόμαστε! Να κάνουμε χούμους, όχι πόλεμο! Αυτή είναι η μεγαλύτερη ευχή μου. Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να καθίσουμε ειρηνικά γύρω από το ίδιο τραπέζι.

Ρατζί Κέμπε, εστιάτορας, Βηρυτός.

Ειρήνη, αγάπη και χούμους!

Συμπέρανα σε ποιον ανήκει το χούμους.

Σ΄ εμένα ανήκει!

Σ΄ εμένα και σε όποιον άλλον το φτιάχνει ή το απολαμβάνει.

Καλή μας όρεξη!