 Αυτό ήταν το πρόσωπο, που εμφανιζόταν σε προτομές και τοιχογραφίες για εκατοντάδες χρόνια σε όλη τη Μεσόγειο. Ήταν η πρώτη εξιδανικευμένη, αλλά ρεαλιστική απεικόνιση ενός βασιλιά. | Ο Αλέξανδρος κατάλαβε και χρησιμοποίησε τη δύναμη των οπτικών τεχνικών. Μέχρι τότε, οι βασιλιάδες απεικονίζονταν ως στερεότυπες φιγούρες. Την εποχή του Αλέξανδρου έγινε μια καλλιτεχνική επανάσταση: Η γέννηση του πολιτικού πορτρέτου. Το πορτρέτο συλλαμβάνει την πολιτική δύναμη του βασιλιά και την ισχύ του. Σημαδεύει τη στιγμή της γέννησης ενός νέου καλλιτεχνικού ιδεώδους. Ο Αλέξανδρος ανακάλυψε, ότι με το πορτρέτο του μπορούσε να πείσει τους υπηκόους του, ότι ήταν ανίκητος. Αυτή η εικόνα ενέπνεε εκτίμηση και θαυμασμό. Έδειχνε κάποιον, που μπορούσε να ενώσει την αυτοκρατορία και ήταν άξιος να διαδεχθεί τον πέρση βασιλιά. |
Θεοποίηση των ηγεμόνων
Ένας από τους μονάρχες της ελληνιστικής εποχής, ο Αντίοχος Βʼ, επιβάλλει για τον εαυτό του την προσωνυμία Αντίοχος ̶ Θεός. Θεός Επιφανής Ευχάριστος ο Πτολεμαίος Εʼ. Ο Αντίοχος Δʼ λατρευόταν ως Ζευς Επιφανής. Ο Πτολεμαίος της Αιγύπτου αυτοαποκαλείται Νέος Διόνυσος κι εμφανίζεται σε πανηγυρικές εκδηλώσεις χλιδής και μεγαλείου με παλλαϊκή συμμετοχή. Ντυμένος ως Θεός Διόνυσος παρελαύνει στους δρόμους της Αλεξάνδρειας πάνω σε άρμα, που σύρεται από ελέφαντες, μεθυσμένος μέσα σε γενικό παραλήρημα.
Η θεοποίηση των ηγεμόνων στην ελληνιστική εποχή ήταν μια πράξη στυγνού καταναγκασμού χωρίς απηχήσεις στην κοινωνία. Την ανέχονταν οι λαοί, επειδή συνοδευόταν πάντοτε από πανηγυρικούς εορτασμούς, γοητευτικά θεάματα, επιδείξεις, αγώνες και ψυχαγωγία. Και κυρίως, επειδή αυτές οι έκδηλώσεις ήταν κερδοφόρες ─ ευκαιρία για εμπόριο και διάφορες συναλλαγές. Για την καλλιέργεια του κατάλληλου κλίματος λαϊκής αποδοχής των θεοποιήσεων οι ηγεμόνες φρόντιζαν να επηρεάζουν τις μάζες με εντυπωσιακές τελετουργίες, διθύραμβους των αυλακολάκων και σκηνοθετημένες λατρευτικές εκδηλώσεις.
| Μέχρι την εποχή του Αλέξανδρου, οι ηγεμόνες απεικονίζονταν ως στερεότυπες φιγούρες. |  |
Η θεοποίηση, που επέβαλε ο Αλέξανδρος για τον εαυτό του και η λατρεία των ηγεμόνων, που καθιέρωσαν οι διάδοχοι και επίγονοι, δημιούργησαν το «δόγμα» και τη «θεωρία», η οποία, διαμέσου της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου και του δυτικού μεσαίωνα, επιβιώνει ως την εποχή μας. Έγινε μιμητικό πρότυπο και κρατικός θεσμός όχι μόνο για τους ρωμαίους αυτοκάτορες, αλλά και για τους μονάρχες της χριστιανικής εποχής. Οι ηγεμόνες είναι κυρίαρχοι θείω και φυσικώ δικαίω. Η θρησκεία συμβάλλει έτσι στον εξωραϊσμό της τυραννίας. Βασιλείς με θεϊκή αποστολή, όπως οι Stuarts της Αγγλίας, βασιλείς «ελέω Θεού», όπως στην Ελλάδα.
Αποκαλυπτικοί είναι οι δοξαστικοί πίνακες και οι υμνολογικές τοιχογραφίες στο Palazzo Ducale της Βενετίας. Ο Tiepolo εξεικονίζει τη θαλασσοκράτειρα Βενετία ως θηλυκή θεότητα, που ακουμπά το αριστερό χέρι σʼ ένα λιοντάρι, σύμβολο ισχύος, ενώ ο Ποσειδώνας αδειάζει στην ποδιά της το κέρας της Αμάλθειας με θησαυρούς. Ο Δόγης εμφανίζεται σε πίνακα του Varonese ανάμεσα στην Παναγία και τους αγγέλους. Η Βενετία με τους Θεούς του Ολύμπου. Η Δικαιοσύνη και η Ειρήνη τιμούν τη Γαληνοτάτη!
 | Η δύναμη του ανθρώπινου προσώπου συνεχίζει να διαμορφώνει το πολιτικό σκηνικό μέχρι και σήμερα. Από την εποχή του Αλέξανδρου οι ηγέτες του κόσμου κατάλαβαν πόσο δεκτικός είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος στη δύναμη της πειθούς, που ασκεί η Τέχνη. Χρησιμοποίησαν τις εικόνες, για να διαφημίσουν τον εαυτό τους, αλλά και το μήνυμά τους. |
Ρωμαίοι αυτοκράτορες
στα βήματα του Αλέξανδρου
Ο Αλέξανδρος διέλυσε την αυτοκρατορία του Κύρου, αλλά συγχρόνως αφάνισε και τις ελληνικές πόλεις ̶ κράτη. Λεηλάτησε τους θησαυρούς της Ασίας και τυράννησε τους λαούς περισσότερο από τη δυναστεία των Αχαιμενιδών. Αυτός άλλωστε ήταν ο πρωταρχικός σκοπός της εκστρατείας. Η λαφυραγωγία. Απαραίτητη για την ισχύ και τον τρυφηλό βίο του βασιλικού οίκου και τον πλουτισμό των ευνοούμενών του.
Ο αλληλοσπαραγμός και η δυσώδης συμπεριφορά των διαδόχων του Αλέξανδρου θα ολοκληρώσουν την παρακμή των ελληνικών πόλεων ̶ κρατών, που είχε αρχίσει από την εποχή του Φιλίππου, και θα τις καταστήσουν ευάλωτη λεία για τους ρωμαίους. Τη δεσποτική πολιτική του Αλέξανδρου απέναντι στους έλληνες θα μιμηθούν, τρεις περίπου αιώνες αργότερα, οι ρωμαίοι αυτοκράτορες.
Οι ρωμαίοι φρόντισαν να εντάξουν τον Αλέξανδρο στην πολιτικοστρατιωτική ιδεολογία και πρακτική τους και ανέλαβαν να συνεχίσουν το «έργο» του, την ιμπεριαλιστική εξόρμηση για την κατάκτηση της Ανατολής με υποδουλώση λαών, σφαγές και εξανδραποδισμούς. Ύπατοι και αυτοκράτορες θαυμάζουν μέχρι λατρείας τον Αλέξανδρο και ακολουθούν τα βήματα και το παράδειγμά του. Ήταν πρότυπο κατακτητή και υπερκυρίαρχου.
Για πολλές γενιές οι διάδοχοι του Αλέξανδρου έφτιαχναν νομίσματα με το πρόσωπό του.
Ο συχετισμός με τον Αλέξανδρο πρόσθετε εξουσία σʼ αυτούς. Ήταν μια ευφυής ιδέα.
Από τότε, οι ηγέτες χρησιμοποιούν τα νομίσματα, για να μας θυμίζουν καθημερινά
ποιος κρατάει τα ηνία.
Ο Αλέξανδρος θα εμπνέει πάντοτε τους εστεμμένους της Δύσης. Ήταν ο προσφιλής των ποιητών και των λαϊκών παραμυθογράφων. Ο Αππιανός πλέκει το εγκώμιο του Ιούλιου Καίσαρα παρομοιάζοντάς τον με τον μακεδόνα «κοσμοκατακτητή». Ο Πομπήιος ο Μέγας καυχιόταν, πως ήταν δεύτερος Αλέξανδρος. Συνήθιζε να εμφανίζεται, όπως ο Αλέξανδρος, πάνω σε άρμα κατακόσμητο από πολύτιμους λίθους και φορώντας την ίδια χλαμύδα.
Ο Ιούλιος Καίσαρας, κυβερνήτης της Ιβηρικής, μόλις αντίκρυσε ανδριάντα του Αλέξανδρου στον ναό του Ηρακλή στα Γάδειρα, αναστέναξε απελπισμένος, επειδή δεν είχε πραγματοποιήσει τίποτα άξιο λόγου σε μια ηλικία, που ο μονάρχης της Μακεδόνιας είχε κατακτήσει όλο τον κοσμο. Νοσταλγούσε τους άθλους του Αλέξανδρου, που στοίχισαν εκατομμύρια ζωές και θα τον μιμηθεί με παρόμοιες πολύνεκρες βαρβαρότητες.
| Ο Μέγας Αλέξανδρος αποτέλεσε πρότυπο και για τις μετέπειτα θρησκευτικές εξουσίες. Στις φωτογραφίες φαίνονται σε εικονίσματα δύο από τους πολλούς Άγιους Αλέξανδρους της Ορθόδοξης Εκκλησίας (25/2, 27/2, 9/3, 14/3, 15/3, 16/3, 1/4, 10/4, 13/5, 14/5, 16/5, 20/5, 26/5, 28/5, 29/5, 9/6, 10/6, 1/8, 30/8, 28/9, 22/10, 30/10, 7/11, 23/11, 24/11, 30/11, 12/12, 17/12). Επάνω: Ένας Άγιος Αλέξανδρος, με γερμένο το κεφάλι, κατά το πρότυπο των προτομών του Μ. Αλεξάνδρου. Κάτω: Ο Άγιος Αλέξανδρος ο Δερβίσης (26/5). |  |
Ο Οκταβιανός Αύγουστος, μετά την ήττα του Αντώνιου, θα επισκεφθεί την Αλεξάνδρεια και θα σπεύσει στον τάφο του Αλέξανδρου και δεν θα περιορισθεί στην ενατένιση των λειψάνων διά μέσου του γυάλινου κιβουριού. Έδωσε εντολή να το ανοίξουν, ερεύνησε το εσωτερικό του, στεφάνωσε το «ίνδαλμά» του με το χρυσό διάδημα και εναπόθεσε άνθη στο στήθος. Θα χρησιμοποιεί έκτοτε σφραγίδα με την εικόνα του Αλέξανδρου.
Έδωσε εντολή να αναρτηθούν στο πιο πολυσύχναστο σημείο του Forum της Ρώμης δυο πίνακες του Απελλή, που εξεικόνιζαν τον Αλέξανδρο θριαμβευτή πάνω στο άρμα, μαζί με τους Διόσκουρους και τη Νίκη. Ο Αύγουστος φιλοδοξούσε να εξομοιωθεί με τον «κοσμοκατακτητή». Για την εξύμνησή του θα χρησιμοποιήσει τον Βιργίλιο. Στην «Αινειάδα» του ο επικός ποιητής αποκαλεί τον Αύγουστο «υιόν Θεού».
Πενήντα χρόνια αργότερα ο θεοποιημένος επίσης Κλαύδιος, θα αντικαταστήσει σε δυο πίνακες το πρόσωπο του Αλέξανδρου με τη μορφή του Αύγουστου. Στον 2ο αιώνα μ.Χ., ο Κόμμοδος εμφανιζόταν στο αμφιθέατρο με περιβολή «Θεού». Ο Καρακάλλας αξίωνε από τους γλυπτές και τους ζωγράφους να τον απαθανατίζουν ως Αλέξανδρο, όπως οι διάδοχοι της ελληνιστικής εποχής.
 | Ο Αλέξανδρος είχε βρει τη νικηφόρα εικόνα. Μια εικόνα, που θα γινόταν δημοφιλής σʼ όλο τον κόσμο. |
Η δύναμη της εικόνας
Πώς ο Αλέξανδρος θα εκμεταλλευόταν τη δύναμη της εικόνας και θα παρουσίαζε τον εαυτό του ως δυνατό ηγέτη, που θα ένωνε την αυτοκρατορία; Η απάντηση βρέθηκε θαμμένη κάτω από τόνους λάβας στους πρόποδες του Βεζούβιου. Οι ρωμαίοι λάτρευαν την ελληνική τέχνη. Σε μια βίλα στην Πομπηία υπήρχε ένα μωσαϊκό, που ήταν αντίγραφο ενός πίνακα της εποχής του Αλέξανδρου. Τώρα βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολης. Το ψηφιδωτό απεικονίζει μια διάσημη μάχη, στην οποία ο Αλέξανδρος νίκησε τα περσικά στρατεύματα.
Ο Αλέξανδρος φαίνεται να ορμάει στο κέντρο της μάχης. Βλέπουμε, ότι το βλέμμα του είναι καρφωμένο στον πέρση βασιλιά. Ο Αλέξανδρος απεικονίζεται μέσα στη φλόγα της δράσης. Οδηγεί το στρατό του με το δόρυ στο χέρι. Δεν φορά κράνος και τα μαλλιά του ανεμίζουν. Είναι ένας ατρόμητος ήρωας, που οδηγεί από την πρώτη γραμμή.
Η επίδραση αυτής της εικόνας γίνεται μεγαλύτερη αν δούμε την άλλη πλευρά του ψηφιδωτού. Δείτε το πρόσωπο του πέρση βασιλιά στην παρακάτω εικόνα. Είναι μια σπουδή στον πανικό και το φόβο. Δεν μπορεί να ξεφύγει γρήγορα.
 | Αυτή η πολιτική διαφήμιση, μας δίνει μια σαφή κατεύθυνση. Θα πάμε με τον γενναίο ή με τον δειλό; Τον ήρωα ή τον κακό; |
Επίλογος
Ο Αλέξανδρος είχε την τέλεια εικόνα, όμως ήταν άχρηστη αν δεν κυκλοφορούσε ανάμεσα σε όσους ήταν σημαντικοί. Τους νέους υπηκόους. Σήμερα, θεωρούμε δεδομένο, ότι μια εικόνα διανέμεται εύκολα. Πατώντας ένα κουμπί στέλνουμε μια εικόνα σε αμέτρητους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Όμως, για τον Αλέξανδρο δεν ήταν τόσο απλό. Έπρεπε κάπως να θυμίζει στους υπηκόους του ποιος ήταν στην εξουσία.
Κατέληξε σε ένα πρόσωπο πάνω σε ένα νόμι-
σμα. Έκτισε τριάντα νομισματοκοπεία, για να
κόβουν χιλιάδες νομίσματα σε ολόκληρη την
αυτοκρατορία. Σε κάθε ένα υπήρχε ένα κεφάλι, που θύμιζε πολύ το δικό του. Ο Αλέξανδρος βρήκε ένα καλό τρόπο για να διαδώσει την εικόνα του στην αυτοκρατορία.
Βιβλιογραφία:
1. «Ιστορία του ελληνικού έθνους», έκδ. «Εκδοτική Αθηνών»,
Αθήνα, 1975.
2. Κ. Παπαρρηγόπουλου: «Ιστορία του ελληνικού έθνους»,
έκδ. Ν. Δ. Νίκας Α.Ε.», Αθήνα, 1930.
3. Γ. Κορδάτου: «Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας»,
έκδ. «20ός αιώνας», Αθήνα, 1959.
4. Εγκυκλοπαίδεια «Ήλιος», έκδ. «Εγκυκλοπαιδική
Επιθεώρηση “Ήλιος”», Αθήνα.
5. Παγκόσμια Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, έκδ. «Κυψέλη», Αθήνα, 1963.
6. T. Brit: «Αλέξανδρος ο Μέγας και ο παγκόσμιος ελληνισμός
μέχρι της ελεύσεως του Χριστού», έκδ. «Δ. Δαρέμας», Αθήνα.
7. J. G. Droysen: «Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου»,
έκδ. «Ελευθεροτυπία», Αθήνα, 1993.
8. P. Faure: «Η καθημερινή ζωή την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου»,
έκδ. «Παπαδήμα», Αθήνα, 2008.
9. Δ. Ι. Κυρτάτα ─ Σ. Ι. Ράγκου: «Η ελληνική αρχαιότητα»,
έκδ. «Το Βήμα», Αθήνα,2013.
10. Κ. Σιμόπουλου: «Ο μύθος των “μεγάλων” της Ιστορίας»,
έκδ. «Στάχυ», Αθήνα, 2000.
1. «Ιστορία του ελληνικού έθνους», έκδ. «Εκδοτική Αθηνών»,
Αθήνα, 1975.
2. Κ. Παπαρρηγόπουλου: «Ιστορία του ελληνικού έθνους»,
έκδ. Ν. Δ. Νίκας Α.Ε.», Αθήνα, 1930.
3. Γ. Κορδάτου: «Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας»,
έκδ. «20ός αιώνας», Αθήνα, 1959.
4. Εγκυκλοπαίδεια «Ήλιος», έκδ. «Εγκυκλοπαιδική
Επιθεώρηση “Ήλιος”», Αθήνα.
5. Παγκόσμια Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, έκδ. «Κυψέλη», Αθήνα, 1963.
6. T. Brit: «Αλέξανδρος ο Μέγας και ο παγκόσμιος ελληνισμός
μέχρι της ελεύσεως του Χριστού», έκδ. «Δ. Δαρέμας», Αθήνα.
7. J. G. Droysen: «Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου»,
έκδ. «Ελευθεροτυπία», Αθήνα, 1993.
8. P. Faure: «Η καθημερινή ζωή την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου»,
έκδ. «Παπαδήμα», Αθήνα, 2008.
9. Δ. Ι. Κυρτάτα ─ Σ. Ι. Ράγκου: «Η ελληνική αρχαιότητα»,
έκδ. «Το Βήμα», Αθήνα,2013.
10. Κ. Σιμόπουλου: «Ο μύθος των “μεγάλων” της Ιστορίας»,
έκδ. «Στάχυ», Αθήνα, 2000.
Σημείωση:
Το άρθρο αυτό αποτελεί μέρος
του Αφιερώματος της «Ελεύθερης Έρευνας»:
Για πλιάτσικο στην Ασία.
Διαβάστε
στο πλαίσιο του Αφιερώματος:
Τους έπαιρνε όλους σβάρνα!
Γλαφυρές περιγραφές άγνωστων
λεπτομερειών από τη ζωή του Φίλιππου Βʼ
Ο μύθος του εκπολιτισμού της Ανατολής
Χειρότερος εχθρός από τους πέρσες
ήταν για τους έλληνες ο Μ. Αλέξανδρος
Το πάθος της ασιατικής χλιδής
Εκπερσισμός και προσκύνηση του Μ. Αλεξάνδρου
Τυμβωρυχώντας σε κάποιο ξένο αρχαίο παρελθόν
Περί της μη ελληνικής καταγωγής των αρχαίων,
αλλά και των σύγχρονων μακεδόνων
Macedonian love
Οι ερωμένοι του Μ. Αλεξάνδρου
Δεν είναι του Φιλίππου ο τάφος στη Βεργίνα
συνέντευξη δρ. Π. Φάκλαρη
Εθνική θησαυροθηρία
συνέντευξη δρ. Γ. Χαμηλάκη
Μακεδονική σαλάτα
Το εθνογραφικό χάος και η γέννηση
των εθνικισμών στα Βαλκάνια
«Απόγονοι» και «απόγονοι»
Η σχιζοφρένεια της ονομασίας της ΠΓΔΜ
