Από τη στιγμή που ο πρώτος καβαλάρης πήδηξε στη ράχη του αλόγου πριν από 6.000 χρόνια, και τα δύο πλάσματα μεταμορφώθηκαν.

Ο άνθρωπος φροντίζει το άλογο. Το καθαρίζει, το περιποιείται, το πεταλώνει, το βοηθά να αναπαραχθεί. Και ως ανταμοιβή, το άλογο του έδωσε μυϊκή δύναμη, του έδωσε θρίαμβο στον πόλεμο. Είναι δύσκολο να σκεφτείς άλλο θηλαστικό με τόση επιρροή στην ιστορία μας, όπως το άλογο.

Το άλογο υπήρξε ένα επαναστατικό ζώο με απροσδόκητους τρόπους. Δεν ήταν μόνο ένα μέσο μετακίνησης, αλλά έπαιξε σημαντικό ρόλο σε κάθε ανθρώπινο εγχείρημα και σε πολλές επικές αλλαγές, που ξεκίνησαν όλες από αυτό. Η δύναμη και η ταχύτητά του συνδέθηκαν κύρια με το μέγεθος των αρχαίων αυτοκρατοριών και με την εξάπλωση των ιδεών και της γλώσσας. Επηρέασε ακόμα και τα ρούχα που φοράμε.

Το άλογο αποτέλεσε το συνδετικό κρίκο όλων αυτών.

Διάδοση της γλώσσας

Το άλογο ήταν ο γρηγορότερος τρόπος για να διαδοθεί μια ιδέα, είτε ήταν μια προειδοποίηση π.χ. για την επικείμενη άφιξη του εχθρού, είτε ήταν μια γλώσσα, είτε κάτι καινοτόμο.

Στα λιβάδια της Κεντρικής Ασίας, οι πρώιμες νομαδικές φυλές μιλούσαν μια αρχαία γλώσσα, γνωστή ως πρωτο-ινδοευρωπαϊκή. Η γλώσσα αυτή θα εξαπλωθεί και θα εξελιχθεί κι από αυτή την κοινή ρίζα θα γεννηθούν τα γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, ελληνικά, ρωσικά, χίντι, γερμανικά, αγγλικά κ.ά., γλώσσες που μιλούνται σχεδόν στον μισό πλανήτη.

Γιατί η εξάπλωση της γλώσσας ξεκινάει από εδώ; Επειδή εδώ ζούσαν οι πρώτοι άνθρωποι, που ανέβηκαν στο άλογο. Έτσι δημιουργήθηκε ο πρώτος δίαυλος για τη γλώσσα τους.

Αυτό το άρθρο δεν θα είχε γραφτεί για να το διαβάσετε, αν δεν υπήρχε το άλογο να βοηθήσει στην εξάπλωση της γλώσσας.


Παντελόνια

Αν πάμε 2.000 χρόνια πίσω, στην αρχαία Ρώμη, θα δούμε τους αρχαίους πολίτες παραδοσιακά να φορούν χιτώνες. Είναι δύσκολο όμως με τέτοια ρούχα να ιππεύεις. Καθώς οι ρωμαίοι επεκτείνονταν βόρεια, παρατήρησαν ότι οι εχθροί φορούσαν κάτι διαφορετικό στη μάχη: Παντελόνια. Το παντελόνι είναι πιο δροσερό και πολύ πιο άνετο, όταν είσαι στην πλάτη του αλόγου. Το ρωμαϊκό ιππικό αλλάζει ενδυμασία και σύντομα το ίδιο κάνει και το πεζικό και γενικότερα όλοι οι άντρες.

Τα άλογα είναι ο κυριότερος λόγος που εσείς κι εκατομμύρια άλλοι σε όλο τον κόσμο φοράμε παντελόνι.

Ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου

Από όλα τα ζώα στον πλανήτη, γιατί το άλογο ήταν ο σημαντικότερος σύμμαχος του ανθρώπου; Υπάρχουν περίπου 6,6 εκατομμύρια είδη ζώων στη στεριά. Εκατομμύρια από αυτά, όπως τα έντομα, είναι μικρά για να είναι χρήσιμα κι άλλα είναι δύσκολο να εξημερωθούν. Τα σαρκοφάγα για παράδειγμα, καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες τροφής. Κάποια, όπως ο ελέφαντας, αργούν να μεγαλώσουν πλήρως. Άλλα, όπως η ζέβρα, είναι πολύ δύστροπα.

Για να είναι χρήσιμο στις μεταφορές και στην ίππευση, το ζώο πρέπει να ζυγίζει τουλάχιστον 45 κιλά, οπότε εξαιρούνται σχεδόν όλα. Απομένουν μόνο λίγα μεγάλα φυτοφάγα θηλαστικά. Ανάμεσα σε αυτά, μόνο το άλογο έχει το σωστό συνδυασμό δύναμης, χαρακτήρα και πάνω από όλα ταχύτητα. Κάθε του πόδι είναι σαν τεράστιο ελατήριο, που μπορεί να κινήσει ένα ζώο 550 κιλών με εξαπλάσια ταχύτητα από αυτή του μέσου ανθρώπου. Άπαξ και εξημερώσεις ένα ζώο που έχει μεγαλύτερες ικανότητες από εσένα, το παιχνίδι αλλάζει εντελώς.


Το όχημα της νίκης

Επί 6.000 χρόνια το άλογο θα είναι το κατεξοχήν μέσο μετακίνησης για τη νίκη. Χάρη σ΄αυτό, γίνονται εφικτές οι αυτοκρατορίες. Στο ζενίθ της δόξας του ο Μέγας Αλέξανδρος ηγείται μιας αυτοκρατορίας που απλώνεται σε μια έκταση πάνω από 5.200.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Τα άλογα βοήθησαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία να επεκταθεί από τη Βρετανία ως την Βόρεια Αφρική και η Περσική Αυτοκρατορία επεκτάθηκε φτάνοντας τα 7.700.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι αυτοκρατορίες αυτές είναι μεγάλες, αλλά ποια είναι η δύναμη που τις συγκρατεί από το να γίνουν μεγαλύτερες;

Γιατί αυτές οι τεράστιες αυτοκρατορίες δεν επεκτάθηκαν κι άλλο; Τα στοιχεία καταδεικνύουν μια αναπάντεχη θεωρία. Ο εδαφικός περιορισμός των αυτοκρατοριών εξαρτάται από τα άλογα. Αν τα ακριτικά όρια μιας αυτοκρατορίας απέχουν πάνω από 14 μέρες έφιππης διαδρομής από την πρωτεύουσα, δεν υπάρχει αποτελεσματικός έλεγχος. Η ταχύτητα της επικοινωνίας ήταν άκρως σημαντική για μια αυτοκρατορία.

Πρέπει να μπορείς να στέλνεις μηνύματα στα σύνορα και να λαμβάνεις απαντήσεις μέσα σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Αλλιώς, η αυτοκρατορία δεν λειτουργεί καλά. Δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις επιθέσεις ούτε επείγουσες καταστάσεις.

Στην άλλη πλευρά του κόσμου, οι αυτοκρατορίες της Αμερικής ήταν μικροσκοπικές, συγκριτικά. Στο απόγειο της ακμής τους, η έκταση που κατείχαν οι Ίνκας ήταν μόνο ένα μικρό τμήμα αυτού που κάποτε ήταν η Ρώμη. Στο βορρά οι Αζτέκοι έχουν μόλις 200.000 τετραγωνικά μέτρα.

Γιατί αυτές οι αυτοκρατορίες του Νέου Κόσμου είναι μινιατούρες, συγκριτικά με του παλιού; Υπάρχει ένας σημαντικός λόγος. Ο Νέος Κόσμος δεν έχει άλογα. Οι Ίνκας έχουν δρομείς, τους λεγόμενους τσάσκι, για να μεταφέρουν μηνύματα και αγαθά.

Πάνω σε ένα άλογο μπορείς να πας από το ένα σημείο στο άλλο, ακόμα κι αν είναι μεγάλη απόσταση, σχετικά εύκολα. Δεν είναι κάτι. Για τους ανθρώπους όμως, είναι αρκετά δύσκολο.


Γιατί η μια πλευρά του κόσμου είχε άλογα, ενώ η άλλη όχι;

Ίσως επειδή τα άλογα δεν μπορούσαν να φτάσουν στην Αμερική μέχρι οι ευρωπαίοι να τα μεταφέρουν με καράβια.

Τα απολιθώματα ανακαλύπτουν μια ανατροπή! Τα άλογα πρωτοεμφανίστηκαν στην Αμερική, Αν πάμε πίσω πενήντα εκατομμύρια χρόνια, καθώς η γη ψύχεται, οι δασώδεις βαλτοτόποι μετατρέπονται σε λιβάδια. Οι πρόγονοι του αλόγου μετακινούνται από τα δάση στα βοσκοτόπια. Προσαρμόζονται στο νέο τους περιβάλλον. Με τα μακριά πόδια τους και το μυώδες σώμα τους καταφέρνουν να υπερνικούν τους εχθρούς τους. Αποκτούν την ταχύτητα που θα είναι τόσο σημαντική για την ανθρώπινη ιστορία.

Τι συνέβη στα άλογα της Αμερικής;

Βρέθηκαν στο δρόμο των πρώτων αμερικανών που πέρασαν από τη Βερίγγεια γέφυρα κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων και δεν είδαν το άλογο σαν μέσο μετακίνησης, αλλά σα γεύμα. Πιθανόν, το κυνήγησαν μέχρι αφανισμού.

Κάποια άλογα στάθηκαν τυχερά και πέρασαν από το ίδιο σημείο που πέρασαν κι οι άνθρωποι. Βρέθηκαν λοιπόν, στο σωστό μέρος, στη σωστή στιγμή, ώστε οι άνθρωποι στην κεντρική Ασία να τα εξημερώσουν.

Το άλογο είχε ένα πολύ καλό σχέδιο για να γλιτώσει. Αν δεν είχε γίνει έτσι, πού θα ήμασταν άραγε σήμερα;

Οι πολιτισμοί της Αμερικής δεν θα έχουν το πλεονέκτημα αυτού του συμμάχου. Όταν τα άλογα επιστρέψουν στην Αμερική με τους ισπανούς τον 15^ο και τον 16^ο αιώνα, κατακτητές σαν τον Ερνάν Κορτές, συγκρούονται με τους πολιτισμούς του Νέου Κόσμου και νικούν κατά κράτος. Στις πρώτες συγκρούσεις των ισπανών με τους ιθαγενείς, οι ισπανοί χρησιμοποίησαν τα άλογα για αιφνίδιες κατά μέτωπο επιθέσεις. Αυτό δεν θα συνέβαινε αν ιθαγενείς είχαν άλογα.

Όταν οι ιθαγενείς βλέπουν τα άλογα, έχουν τρεις αντιδράσεις: Ω! Τι είναι αυτό; Κοίτα τι κάνει! Θέλω κι εγώ! Για να φτάσει από την πρώτη έως την τρίτη, χρειάστηκαν λίγα λεπτά.

Μέσα σε διακόσια χρόνια, τα ισπανικά άλογα μεταμορφώνουν τη ζωή των γηγενών της Αμερικής σε όλη την επικράτεια. Μόλις πήραν τα άλογα και υιοθέτησαν αυτή την κουλτούρα, έγιναν καβαλάρηδες, μαχητές και κυνηγοί, οι οποίοι ταξίδευαν μακριά σε όλη την περιοχή των Μεγάλων Πεδιάδων.

Και όπως οι μογγόλοι και οι ρωμαίοι πιο πριν, οι φυλές ιθαγενών όπως οι κομάντσι, εξαπλώνουν γρήγορα την αυτοκρατορία τους πάνω στις ράχες των αλόγων. Οι ισπανοί μάλιστα, είχαν και ονομασία γι΄ αυτή, «Κομαντσερία». Είναι μια περιοχή περίπου 1.000 χιλιομέτρων από το βορρά προς το νότο και 650 χιλιομέτρων από την ανατολή προς τη δύση. Ήταν οι κυρίαρχοι της περιοχής.

Το άλογο άλλαξε όχι μόνο την κουλτούρα των ινδιάνων, αλλά και την ιστορία της Δύσης.


Μια ενεργειακή επανάσταση

Από πού παίρνει τη δύναμή του το άλογο; Το μυστικό κρύβεται στο Σύμπαν.

Πώς όμως η δύναμη του αλόγου άλλαξε την ιστορία μας; Μας έδωσε τη δυνατότητα να καρπωθούμε την ενέργεια από το Διάστημα. Όλη η ενέργεια που παίρνουμε μέσω της τροφής, προέρχεται από μία πηγή, τον Ήλιο. Οι άνθρωποι δεν απορροφούν απευθείας στην ηλιακή ενέργεια, μόνο τα φυτά. Αυτό σημαίνει ότι οι στέπες έχουν τεράστιο ενεργειακό απόθεμα. Η βρώση από τους ανθρώπους δεν αποτελεί επιλογή, μιας και αποτελείται από κυτταρίνη, μια ουσία που δεν αφομοιώνουμε. Για να πάρουμε αυτή την ενέργεια, πρέπει να την καταναλώσουν τα ζώα κι έπειτα εμείς από αυτά.

Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα. Μέχρι την ώρα που θα την καταναλώσουμε, η περισσότερη θα έχει χαθεί. Τα φυτά, όπως το χορτάρι, καταναλώνουν το 90% της ενέργειας που λαμβάνουν. Τα ζώα που το τρώνε, χάνουν άλλο ένα 90%. Μέχρι να φάμε εμείς την μπριζόλα, έχει χαθεί άλλο ένα 90%. Δεν μπορούμε να φάμε χορτάρι, λόγω της φύσης του οργανισμού μας.

Κοιτάζω όλη την ενέργεια που υπάρχει στο χορτάρι κι εκνευρίζομαι επειδή δεν μπορώ να την εκμεταλλευτώ. Αν είμαι έξυπνος, τι θα κάνω; Θα ξημερώσω ένα ζώο που μπορεί να την πάρει.

Ιππεύοντας λοιπόν τα χορτοφάγα άλογα, εκμεταλλευόμαστε αυτή την ενεργειακή πηγή κι έχουμε ένα μεγάλο ενεργειακό πλεονέκτημα. Η ικανότητα εξημέρωσης του αλόγου ήταν ένα είδος ενεργειακής επανάστασης. Το άλογο μπορεί να αποδώσει 8 με 9 φορές στην ισχύ του ανθρώπου. Αντί να μεταφέρεις τα αγαθά μόνος σου, έχεις το άλογο να τα κουβαλά. Παρέχει μια ενεργειακή άνεση.

Για χιλιάδες χρόνια το άλογο θα είναι η μηχανή του ανθρώπου. Θα βρούμε τελικά άλλους τρόπους να εκμεταλλευόμαστε τη δύναμη του Ήλιου, όπως με την καύση του άνθρακα και του πετρελαίου για ενέργεια. Ακόμα κι έτσι, πάλι θα χρησιμοποιούμε την ίδια ορολογία για να την περιγράψουμε. Το τρένο είναι το σιδερένιο άλογο, το αμάξι λεγόταν αρχικά άμαξα, αλλά χωρίς άλογο. Και βέβαια, όταν μετράμε την ισχύ μιας μηχανής, αναφερόμαστε στη δύναμη που έχει ο πιο πρωτοποριακός σύμμαχός μας από το ζωικό βασίλειο. Το άλογο παρέχει στον άνθρωπο τόση πολλή ενέργεια, που δεν αποτελεί έκπληξη ότι χρησιμοποιούμε τη λέξη «ιπποδύναμη».