Οι συμβολικές γλώσσες και οι γλώσσες προγραμματισμού έχουν μεγαλύτερο βαθμό ακρίβειας απ΄ ό,τι οι λέξεις. Δεν αφήνουν τόσα περιθώρια παρανόησης.

Αντιληφθήκαμε ότι υπάρχει μόνο μία μη ανθρώπινη συμβολική γλώσσα. Και μόνο μία περίπτωση, στην οποία οι άνθρωποι επικοινωνήσαμε με τα όντα που τη χρησιμοποιούν.

Η χρησιμοποίηση επίσης από εκείνα της Αστρονομίας και των Μαθηματικών είναι εκπληκτική. Η αφοσίωσή τους στη δημοκρατική επίλυση των διαφορών τους και στη λήψη αποφάσεων μέσω διαλόγου δεν απαντάται σε καμία γνωστή ανθρώπινη κοινωνία.

Πριν δεκάδες εκατομμύρια χρόνια τα όντα αυτά ήταν σαρκοφάγα. Ωστόσο, στην πορεία έγιναν vegan. Αυτό άλλαξε τον κόσμο τους κι οδήγησε σε απίστευτα όμορφα θεάματα.

Είναι εξερευνητές. Χρησιμοποιούν τη συμβολική τους γλώσσα για να μιλήσουν για όσα ανακάλυψαν στα ταξίδια τους.

Θα σας διηγηθούμε την ιστορία τους.

Η αυγή των αρθρόποδων

Η Πανθάλασσα κάλυπτε όλο το βόρειο ημισφαίριο της Γης κατά την Ορδοβίκια περίοδο.

Πριν από 480 εκατομμύρια χρόνια, η ζωή άρχισε να διαφοροποιείται: Το μεγάλο γεγονός βιοποικιλότητας της Ορδοβίκιας περιόδου.

Ξεκίνησε 40 εκατομμύρια χρόνια μετά από το πρώτο άλμα προς τη διαφοροποίηση, δηλαδή την Κάμβρια έκρηξη.

Πρόκειται για την αυγή των αρθρόποδων. Ο σκελετός αυτών των ασπόνδυλων βρίσκεται έξω και όχι μέσα στο σώμα τους, όπως συνέβη με εμάς εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια αργότερα.

Τα αρθρόποδα της Ορδοβίκιας περιόδου είχαν το πιο πετυχημένο σχέδιο σώματος όλων. Ακόμα και σήμερα, πάνω από το 80% των έμβιων ζώων είναι αρθρόποδα.

Όταν όμως τα φυτά άρχισαν να ξεπροβάλλουν από τη θάλασσα, ένα καρκινοειδές μεταφέρθηκε στην ακτή και κατοίκησε στο νέο κόσμο της στεριάς. Τα έντομα εξελίχθηκαν από τα καρκινοειδή.

Πιστεύουμε πως τα έντομα και τα φυτά αποίκισαν τη στεριά ταυτόχρονα πριν 400 εκατομμύρια χρόνια. Τότε υπήρχαν γιγαντιαία μανιτάρια, που ορθωνόταν πάνω από τα δέντρα, το ύψος των οποίων δεν ξεπερνούσε τα λίγα μέτρα. Τέτοια γιγαντιαία μανιτάρια, μας κάνουν να αναρωτιόμαστε πόσο μεγάλο πρέπει να ήταν το υπόγειο δίκτυο που τα υποστήριζε.

Αυτή ήταν η περίοδος, που τα έμβια όντα έμαθαν να πετούν. Τα έντομα είχαν όλη τη Γη για τον εαυτό τους επί 90 εκατομμύρια χρόνια. Δεν υπήρχαν ιπτάμενα ερπετά, πουλιά ή νυχτερίδες για να τα φάνε. Μόνο άλλα έντομα.

Η δύναμη της πτήσης ήταν ένα μεγάλο εξελικτικό άλμα για τα έντομα. Χάρη σε αυτήν εξαπλώθηκαν σε όλο τον πλανήτη. Τα έντομα κάνουν τις αξιώσεις μας να φαίνονται κατώτερες. Κυριαρχούν στη Γη εκατοντάδες φορές περισσότερα χρόνια απ΄ ό,τι εμείς.

Σήμερα, μας φαίνονται, όπως φαίνονταν στους δεινόσαυρους στα τέλη της Κρητιδικής περιόδου. Ακόμη και τότε, κανείς δεν ήθελε να τα βάλει με τις σφήκες. Πάντα ήταν αδηφάγοι κυνηγοί.


Μια μαγική σκόνη

Οι σφήκες συνέχισαν να ζουν έτσι για άλλα 100 εκατομμύρια χρόνια. Κι έπειτα συνέβη κάτι σε σχεδόν μικροσκοπική κλίμακα, που θα γέμιζε τη Γη με ένα νέο φάσμα χρωμάτων.

Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε κάποιο ζώο, που θα βοηθούσε στη γονιμοποίηση των φυτών. Να μεταφέρει σπόρους στα αναπαραγωγικά όργανα μακρινών φυτών. Με άλλα λόγια, κανείς δεν υποδυόταν το Θεό Έρωτα.

Μικροσκοπικά σωματίδια από τα φυτά κολλούσαν στα πόδια των εντόμων. Επρόκειτο απλά για λίγους κόκκους. Όμως, αυτή η μαγική σκόνη, η γύρη, είχε τη δύναμη να αλλάξει τον κόσμο και να δημιουργήσει τα πιο όμορφα θεάματα του πλανήτη.

Στις μέρες μας, εκατομμύρια χρόνια αργότερα, αυτό συμβαίνει ακόμα. Ο κάθε κόκκος γύρης σμιλεύτηκε διαφορετικά μέσω της εξέλιξης. Ο κάθε ένας είναι μία καινοτόμα στρατηγική επιβίωσης, που βελτιώθηκε μέσα σε τεράστιες χρονικές περιόδους.

Η γύρη είναι σκληρή. Αναγκάστηκε να γίνει σκληρή. Έχει τόσο καλή κατασκευή, που αν την εκτόξευσεις με όπλο, θα παραμείνει άθικτη με την ταυτότητά της αλώβητη.

Οι σφήκες φρόντιζαν τα μικρά τους κατά το στάδιο της προνύμφης φέρνοντάς τους θηράματα για να φάνε. Η γύρη ήταν πλούσια σε πρωτεΐνη. Με αυτήν τρέφονταν τα μικρά, όταν η μητέρα γυρνούσε χωρίς θήραμα.


Η εποχή των λουλουδιών

Με τους αιώνες αναπτύχθηκε μια νέα μορφή ζωής. Μια μορφή που σταμάτησε να τρώει κρέας. Το νέο αυτό πλάσμα τρεφόταν μόνο με τη μαγική σκόνη των λουλουδιών.

Οι μέλισσες δεν κατανάλωναν κομμάτια από νεκρά έντομα. Έκαναν διατροφή με γύρη και αποδείχτηκε πως δεν ήταν μόδα. Οι μέλισσες έγιναν επικονιαστές.

Τα φυτά τις αντάμειβαν πλουσιοπάροχα. Άρχισαν να αποκτούν πιο ελκυστικά θηλυκά γεννητικά όργανα με έντονα χρώματα και δελεαστικά σχήματα. Παρασκεύασαν πεντανόστιμες εκκρίσεις, γλυκά νέκταρ, τα οποία θα έκαναν τις μέλισσες να επιστρέφουν ξανά και ξανά. Η εποχή των λουλουδιών είχε ξεκινήσει.

Οι μέλισσες είναι κυρίαρχοι των καιρών. Ταξιδεύουν εδώ και 100 εκατομμύρια χρόνια, όμως αυτό δεν τις κατέβαλε. Οι μέλισσες έκαναν τα περισσότερα απ΄ όλους, προκειμένου να γεμίσουν το ανάκτορο της ζωής με τροφή και ομορφιά.

Ας εξερευνήσουμε τους θησαυρούς και τα μυστήριά του.

Δεν είναι βιολογικά ρομπότ

Επί χιλιάδες χρόνια οι μέλισσες συμβολίζουν την ασυλλόγιστη εργατικότητα. Πάντα τις βλέπαμε σαν βιολογικά ρομπότ, που είναι καταδικασμένα να ζουν με παρωπίδες και να παίζουν το βαρετό ρόλο που τους έδωσε η φύση.

Αυτή είναι η ιστορία της πρώτης επαφής μας. Έλαβε χώρα στην ύπαιθρο της Αυστρίας κατά τις αρχές του 20^ού αιώνα.

Από μικρός ο Καρλ φον Φρις ήθελε να κατανοήσει τι γνώριζαν τα άλλα ζώα, πώς αντιλαμβάνονταν τον κόσμο. Ήθελε να μάθει αν τα μικρά ψάρια έβλεπαν τα χρώματα ή αν είχαν όσφρηση.

Διερεύνησε με πειράματα τις εμπειρίες των ζώων και τα κινηματογράφησε. Από τις αρχές του 20^ού αιώνα χρησιμοποίησε πρώτος την κινηματογράφηση για να δημιουργήσει μια μορφή επιστημονικής ψυχαγωγίας.


Το μυστικό της χορογραφίας

Επί χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι παρατηρούσαν το χορό των μελισσών. Όμως, κανείς δεν τους έδειχνε σεβασμό. Κανείς δεν υπέθετε, πως υπήρχε λόγος που χόρευαν. Πριν τον Καρλ φον Φρις κανείς δεν είχε αναρωτηθεί γιατί κινούνται έτσι και δημιουργούν περίτεχνα σχήματα.

Ο Φον Φρις μελέτησε την κάθε μικροσκοπική κίνησή τους. Τον συνεπήρε το ανεξήγητο μυστήριο.

Άφησε ένα πιάτο με ζαχαρόνερο για μια μέλισσα από το μελίσσι του. Η μέλισσα τράφηκε από αυτό και επέστρεψε στο σπίτι της. Η σημαδεμένη μέλισσα επέστρεψε αργότερα για να τραφεί.

Ο Φον Φρις παρατήρησε, πως μέσα σε λίγες ώρες άρχισε να τη συνοδεύει πληθώρα άλλων μελισσών. Επρόκειτο για μέλη του μελισσιού της.

Όμως, παρατήρησε κάτι εντυπωσιακό. Ο Φον Φρις, γνώριζε πως οι άλλες μέλισσες δεν είχαν ακολουθήσει τη σημαδεμένη μέλισσα. Πώς; Φρόντισε να παρακολουθεί το μελίσσι στενά. Χρησιμοποίησε ζαχαρόνερο κι όχι μέλι, ώστε να μην οδηγήσει η όσφρηση τις μέλισσες στην ανταμοιβή.

Συνέχισε να μεταφέρει το ζαχαρόνερο όλο και πιο μακριά, ώσπου απείχε πολλά χιλιόμετρα από το μελίσσι. Ωστόσο, και πάλι το υπόλοιπο μελίσσι έβρισκε το δρόμο.

Πώς κατάφερνε η σημαδεμένη μέλισσα άραγε να αποκαλύπτει τη θέση του με τέτοια ακρίβεια, ώστε το υπόλοιπο μελίσσι να βρίσκει το δρόμο;

Υπήρχε ένα μυστικό μήνυμα στη χορογραφία τους. Άπειρες γενεές παρατηρητών θεωρούσαν πως επρόκειτο για ανούσιες σπασμωδικές κινήσεις.

Αποδείχθηκε, πως ήταν ένα περίπλοκο μήνυμα. Μία εξίσωση, που επηρεάζεται από τα Mαθηματικά, την Aστρονομία και την οξεία αντίληψη του χρόνου. Συνδυάζοντάς τα η μέλισσα μεταβίβαζε το μήνυμα της θέσης του θησαυρού στο υπόλοιπο μελίσσι. Η χορεύτρια χρησιμοποιούσε τη γωνία του Ήλιου, για να τους δείξει τη γενικότερη κατεύθυνση της τροφής.

Ο Φον Φρις παρατήρησε πως όταν χόρευε προς τα πάνω εννοούσε «πετάξτε προς τον Ήλιο». Όταν κινούταν προς τα κάτω εννοούσε «μακριά από τον Ήλιο«. Στριφογυρίζοντας δεξιά κι αριστερά τους έδειχνε τις συντεταγμένες και την απόσταση της τροφής,
που μερικές φορές απείχε χιλιόμετρα.

Η διάρκειά του χορού, το κάθε κλάσμα του δευτερολέπτου, έδειχνε
στο μελίσσι πόσο χρόνο θα χρειαστεί για να φτάσει εκεί. Υπολόγιζε ακόμα και την ταχύτητα του ανέμου, ώστε να ρυθμίσει το μήνυμα του χορού της. Κι αυτό συνέβαινε όλο το χρόνο από μελίσσι σε μελίσσι κι από ήπειρο σε ήπειρο. Οι μέλισσες μπορούν να κάνουν υπολογισμούς.

Γιατί θεωρούμε όμως, πως αυτό είναι μία ιστορία πρώτης επαφής;


Η δημοκρατία του μελισσιού

Είμαστε δύο τόσο διαφορετικά είδη οι άνθρωποι και οι μέλισσες. Ακολουθήσαμε εξελικτικές πορείες, που διαφοροποιήθηκαν πριν 600 εκατομμύρια χρόνια. Παρόλα αυτά, από όσο ξέρουμε, μόνο εκείνες κι εμείς σε όλη τη Γη δημιουργήσαμε συμβολικές γλώσσες με βάση τα Μαθηματικά και την Επιστήμη.

Ζούσαμε μαζί με τις μέλισσες επί χιλιετίες χωρίς να κατανοούμε την πολυπλοκότητα της επικοινωνίας τους. Όσα μάθαμε από τις μέλισσες μετά τον Φον Φρις κάνουν τις μεγαλόπνοες επιδιώξεις μας
να φαίνονται κατώτερες. Άλλαξαν για πάντα όσα γνωρίζαμε
για τη νοήμονα ζωή στη Γη.

Στην εποχή μας, οι δημοκρατίες του κόσμου είναι πιο ευάλωτες από ποτέ. Όμως, σε μερικές περιοχές της Γης αυτό δεν ισχύει. Εκεί όλοι έχουν φωνή. Η διαφθορά είναι κάτι το άγνωστο. Οι κοινότητες αυτές δρουν μόνο όταν καταλήγουν σε συναίνεση μέσω της λογικής και του διαλόγου. Εδώ βρίσκεται μια από αυτές τις περιοχές: Το μελίσσι.

Αντίθετα με την πεποίθηση του κόσμου, το μελίσσι δεν είναι μοναρχία. Η βασίλισσα δεν είναι ο απόλυτος άρχων, δεν ελέγχει τις άλλες μέλισσες. Ο ρόλος της είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου αναπαραγωγικός. Οποιαδήποτε θηλυκή μέλισσα, δηλαδή οι περισσότερες μέλισσες, μπορεί να γίνει βασίλισσα με κατάλληλη τροφή και χώρο.

Όταν ζεσταίνει ο καιρός και τα δέντρα ανθίζουν, η βασίλισσα δίνει το σκήπτρο της σε μια νέα γενεά βασιλισσών. Εκείνη την περίοδο στη ζωή ενός μελισσιού, τέλη άνοιξης και αρχές καλοκαιριού, οι μέλισσες γίνονται πιο ανήσυχες. Αποφασίζουν πως ήρθε η ώρα να φύγουν από το μελίσσι και να ιδρύσουν μια νέα αποικία. Δεν γνωρίζουν πού. Όταν αποχωρήσουν δεν θα υπάρχει επιστροφή. Χρειάζεται θάρρος για να φύγουν, να ρισκάρουν τα πάντα και να επιλέξουν το άγνωστο.

Οι εργάτριες φροντίζουν να γυμνάσουν τη βασίλισσα, ώστε να αδυνατίσει και να μπορέσει να πετάξει. Όταν όλα είναι έτοιμα, θα ξεκινήσει το πρώτο κομμάτι της οδύσσειάς τους.

Μια νέα βασίλισσα αναλαμβάνει το θρόνο στο αρχικό μελίσσι. Η βασιλομήτωρ έχει κυρίαρχη θέση στο επίκεντρο του σμήνους. Εκατοντάδες ανώτερα μέλη, οι ανιχνευτές, φεύγουν σε αναγνωριστικές αποστολές σε μια ακτίνα μεγαλύτερη των πέντε χιλιομέτρων. Ψάχνουν στα κοντινά δέντρα για να βρουν το καλύτερο. Είναι πολύ επιλεκτικοί. Δεν είναι όλα τα δέντρα κατάλληλα. Η είσοδος, μια κουφάλα δέντρου, πρέπει να βρίσκεται ψηλά για τις αρκούδες κι άλλα ζώα, ώστε να μην μπορούν εύκολα να κλέψουν το μέλι τους. Το συνολικό εμβαδόν παίζει σημαντικό ρόλο. Οι μελιτοφόρες μέλισσες δεν πέφτουν σε χειμερία νάρκη. Θα πρέπει να ζεσταίνουν το σπίτι τους και να παράγουν αρκετό μέλι, ώστε να αντέξουν το χειμώνα.


Η σημασία της αλήθειας

Ο κάθε ανιχνευτής μετράει τις διαστάσεις. Το ύψος, το πλάτος και το βάθος. Αν η κουφάλα είναι πολύ μικρή ή πολύ μεγάλη, το μελίσσι θα εμφανιστεί πριν έρθει η επόμενη άνοιξη. Αφού επιστρέψουν όλοι οι ανιχνευτές, οι μέλισσες θα κάνουν το ετήσιο συνέδριό τους. Ο κάθε ανιχνευτής βρίσκει τη θέση του στο σμήνος. Εκεί παρουσιάζει τα επιχειρήματά του για τον καλύτερο χώρο που βρήκε. Ο διάλογος περί αναζήτησης στέγης γίνεται στη μαθηματική τους γλώσσα. Εκατοντάδες ανιχνευτές χρησιμοποιούν το χορό τους, για να διαφημίσουν το δέντρο που βρήκαν.

Στην αρχή οι απόψεις διίστανται. Ο κάθε ανιχνευτής αποκτά δικούς του υποστηρικτές.

Στις πολιτικές συνελεύσεις μας, οι άνθρωποι λέμε ψέματα. Βρίσκουμε τα κουμπιά των άλλων, δαιμονοποιούμε κόσμο, κάνουμε επίκληση στο φόβο. Όμως, οι μέλισσες δεν μπορούν να το ρισκάρουν.

Και στις δύο περιπτώσεις αυτών και εμάς, το μέλλον εξαρτάται από τη διαύγεια. Για κάποιο λόγο όμως εμείς εύκολα χειραγωγούμαστε και εξαπατώμαστε. Ωστόσο, οι μέλισσες γνωρίζουν πως πρέπει να πουν την αλήθεια. Πρέπει να είναι ακριβείς. Δεν πρέπει να υπερβάλλουν. Φαίνεται να κατανοούν, πως σημασία έχει η αλήθεια, πως η φύση δεν ξεγελιέται. Οι ανιχνευτές που έχουν βρει τα καλύτερα δέντρα χορεύουν με περισσότερο πάθος.


Οι επιφυλάξεις ως μηχανισμός επιβίωσης

Η επιστημονική παρατήρηση επί δεκαετίες επιβεβαιώνει αυτό το γεγονός. Η κάθε μέλισσα έχει ένα ιδανικό χώρο στο μυαλό της. Επιπλέον, τα μέλη του σμήνους δεν εμπιστεύονται απλά τις πιο δημοφιλείς χορεύτριες. Πολλά από αυτά πάνε να ελέγξουν το χώρο. Οι επιφυλάξεις αποτελούν μηχανισμό επιβίωσης. Οι ελεγκτές πετούν στο χώρο για μία ανεξάρτητη εκτίμηση.

Σκεφτείτε πόσο σαφής θα πρέπει να είναι ο χορός τους. Τους παρέχει τις συντεταγμένες για ένα δέντρο μέσα σε ένα ολόκληρο δάσος. Οι ανιχνευτές πετούν κατευθείαν προς αυτό. Αν η κουφάλα αποδειχθεί καλή, θα επιστρέψουν στο σμήνος και θα πλέξουν κι εκείνοι το εγκώμιό της χορεύοντας. Χωρίς δόλο, βία ή μυστικές συμφωνίες, οι ανιχνευτές θα είναι οι πρώτοι που θα καταλήξουν σε συμφωνία.

Όμως, θα πρέπει να πείσουν και τον ευρύτερο πληθυσμό. Όταν όλες οι μέλισσες συμφωνήσουν σε ένα χορό και υπάρξει ομοφωνία για το καταλληλότερο δέντρο, θα ξεκινήσει η μεγάλη μετανάστευση. Χιλιάδες μέλισσες θα αναχωρήσουν σε σχηματισμό για το νέο τους σπίτι.


Συλλογική συνείδηση

Ο Ήλιος λειτουργεί ως πυξίδα. Τη διοίκηση της αερομεταφερόμενης αποικίας αναλαμβάνει η βασίλισσα.
Το σμήνος έχει ένα είδος εγκεφάλου, μια συλλογική συνείδηση, στην οποία συνεισφέρουν όλες οι μέλισσες.

Μόλις ολοκληρωθεί η μετακόμιση, θα ξεπακετάρουν. Θα διακοσμήσουν το εκκολαπτήριο, θα γεμίσουν την τροφοθήκη και θα φτιάξουν το σπίτι τους ώσπου να ζεστάνει ο καιρός και να ανθίσουν τα δέντρα. Αυτό συμβαίνει επί δεκάδες εκατομμύρια χρόνια.


Επίλογος

Όσα γνωρίζουμε για τη ζωή των μελισσών είναι η κληρονομιά του Καρλ φον Φρις, που αποκρυπτογράφησε πρώτος τη συμβολική τους γλώσσα. Ήρθε πρώτος σε επαφή με ένα τελείως διαφορετικό είδος νοημοσύνης.

Πλέον, μελετάμε τους εγκεφάλους των μελισσών. Προσπαθούμε να γεφυρώσουμε το χάσμα, που χώριζε δύο είδη επί μισό δισεκατομμύριο χρόνια. Έπειτα από τόσο καιρό, το είδος τους και το δικό μας συγκλίνουν στη γεωργία, στην αρχιτεκτονική, στις γλώσσες και στην πολιτική.

Τώρα γνωρίζουμε, πως οι μέλισσες κοιμούνται και μερικοί επιστήμονες υποπτεύονται πως ονειρεύονται.