Εδώ και χρόνια, κυκλοφορεί στον ελληνόφωνο κυβερνοχώρο ένα κείμενο, με ελαφρές παραλλαγές και προσθαφαιρέσεις από τον εκάστοτε αναδημοσιευτή, το οποίο, με την επίκληση κάποιων ασαφών (ή ασαφώς μεταφρασμένων) αποσπασμάτων ομιλίας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και μίας «έρευνας Τούρκου ιστορικού στα οθωμανικά αρχεία», υποστηρίζει ότι η εθνοτική καταγωγή του Τούρκου πρωθυπουργού είναι «λαζική», άρα ποντιακή, άρα ελληνική.

Την είδηση (;) αυτή έχουν αναπαράγει και ποντιακά μέσα, όπως π.χ. το σάιτ trapezounta.gr που φιλοξενείται στο Pontos news, υπό την ενότητα «Ποντιακά νέα».

Η κίνηση αυτή είναι αξιοπερίεργη όσον αφορά ειδικά τη χρήση αυτών των τριών όρων ως συνώνυμων. Διότι κατά τα λοιπά ο λεγόμενος «οργανωμένος ποντιακός χώρος» αρνείται διαρρήδην ότι οι Πόντιοι είναι Λαζοί, και μάλιστα με τη χρήση πολύ φορτισμένων εκφράσεων. [Πρβλ.: «Πολλές φορές έγινα αποδέκτης της ερώτησης τι σχέση έχουμε εμείς οι Έλληνες του Πόντου με τους Λαζούς. Υπάρχουν ορισμένοι οι οποίοι ηθελημένα ή αθέλητα παραποιούν την ιστορία προσδιορίζοντας τους Πόντιους ως Λαζούς (…) Μπροστά σε αυτά τα δεδομένα συγκροτήθηκε τον Οκτώβριο του 1968 μια ευρεία σύσκεψη των εκπροσώπων των ποντιακών οργανώσεων Θεσσαλονίκης, η οποία εξέτασε το θέμα. Καρπός των συνεδριάσεων με μοναδικό θέμα την πλαστογράφηση της ιστορίας μας και του πολιτισμού μας υπήρξε η απόφαση να τεθεί τέλος στην ασυδοσία των ανιστόρητων, στιχουργών, καλλιτεχνών και να υποβληθεί στην Κυβέρνηση υπόμνημα για την καταδίκη των αποφάσεων [sic] του συγκεκριμένου δίσκου που άφηνε την υβριστική για τους Πόντιους εντύπωση ότι ανήκουν στην ίδια φυλή με τους αλλόθρησκους Λαζούς, τους απηνείς διώκτες και ηθικούς αυτουργούς της γενοκτονίας του ακριτικού Ελληνισμού. Γιατί η απουσία οποιασδήποτε φυλετικής σχέσης ανάμεσα στους Πόντιους και στους Λαζούς είναι δεδομένη» (Πόντιοι ή Λαζοί; Η απάντηση του Κώστα Φωτιάδη, pontos-genoktonia.gr)].

Η αντίθεση είναι οξύτατη: απ’ τη μια, οι ποντιακές οργανώσεις από το 68 κήρυτταν τους «αλλόθρησκους» Λαζούς «ηθικούς αυτουργούς της γενοκτονίας» (!) και «κάρφωναν» στην ίδια την Κυβέρνηση με κεφαλαίο κ (δηλαδή στη χούντα των συνταγματαρχών) κάποιους καλλιτέχνες που δεν εξέφραζαν τις εθνικά ορθές απόψεις επί του θέματος, ζητώντας την «καταδίκη» τους· από την άλλη, μισό αιώνα αργότερα, οι οργανώσεις αυτές δεν έχουν πρόβλημα να αναπαράγουν αυτούσια δημοσιεύματα που τους ταυτίζουν με τους μισητούς Λαζούς, εκτιμώντας προφανώς ότι η αναπαραγωγή αυτή τους προσφέρει κάποιο υπέρτερο πλεονέκτημα που αντισταθμίζει αυτή την παραχώρηση.

Ποιο είναι άραγε αυτό το πλεονέκτημα; Τι κερδίζει κάποιος, και ποιος, εάν αποδείξει ότι ο Ερντογάν είναι λαζικής / ποντιακής / ελληνικής εθνοτικής καταγωγής;

Οι μόνοι που κερδίζουν από τη διάδοση αυτού του αφηγήματος, τουλάχιστον αυτή τη συγκεκριμένη διάδοση με αυτές τις διατυπώσεις, είναι οι εθνικιστές. Και, κατά ενδιαφέροντα τρόπο, τόσο οι Έλληνες όσο και οι Τούρκοι εθνικιστές, από τους οποίους άλλωστε πιθανότατα προέρχεται αυτή η θεωρία. Το ένα χέρι νίβει το άλλο.

Οι κάπως μεγαλύτεροι ίσως θυμούνται ότι τη δεκαετία του 80, στην Ελλάδα, σε κύκλους της (όχι και τόσο άκρας) δεξιάς, κυκλοφορούσε για τον Ανδρέα Παπανδρέου η επωνυμία «ο γιος της Βουλγάρας». Φυσικά η «θεωρία» αυτή δεν είχε καμία βάση (εκτός αν θεωρήσουμε «βάση» το γεγονός ότι η προγιαγιά του ήταν πολωνικής καταγωγής). Αλλά τότε, όπως μας θυμίζει και το περιστατικό (αυτο)λογοκρισίας σχετικά με το λεξικό Μπαμπινιώτη, το «Βούλγαρε» ήταν βρισιά, εφόσον ο λαός αυτός ανήκε στους «προαιώνιους εχθρούς του έθνους»: ήταν όχι μόνο «Σλάβοι» αλλά και κομμουνιστές.

Μία ανάλογη διάθεση πολεμικής φαίνεται ότι πυροδότησε ανάλογες θεωρίες για τον νυν πρωθυπουργό της Τουρκίας. Για το ρατσιστικό φαντασιακό του νεωτερικού έθνους κράτους, ο ηγέτης του έθνους αυτονόητα πρέπει να είναι «άμεμπτης» εθνοτικής καταγωγής από το αντίστοιχο έθνος ανεντέν μπαμπαντάν − ή, αν προτιμάτε, «αναντάμ μπαμπαντάμ», όπως έχει πολιτογραφηθεί η τουρκική αυτή έκφραση στα ελληνικά. Αν αποδειχθεί ότι δεν είναι, αυτό αποτελεί πλήγμα για το γόητρό του και θέτει υπό αμφιβολία την ικανότητά του να άρχει του έθνους.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η αναφερόμενη έρευνα του Τούρκου ιστορικού είναι απαραίτητα απάτη. Μπορεί κάλλιστα να ισχύουν όλα όσα αναφέρει το σχετικό δημοσίευμα − ή ορισμένα απ’ αυτά. Είναι άλλωστε γνωστό ότι σχετικά πρόσφατα αποχαρακτηρίστηκαν κάποια αρχεία της ύστερης οθωμανικής περιόδου που περιέχουν μνεία της εθνοτικής καταγωγής των κατοίκων − είχαμε αναρτήσει τότε σχετικό δημοσίευμα.

Δεν αποκλείεται λοιπόν να έγινε η σχετική έρευνα και όντως να προέκυψε καταγωγή του Ερντογάν από την περιοχή του Πόντου. Αυτά που κατά πάσαν πιθανότητα είναι ανυπόστατα, είναι διάφορες «σάλτσες» με τις οποίες διάνθισε αυτό το τυχόν εύρημα η αναπαραγωγή του στα ελληνικά μέσα. Π.χ. το τραπεζούντιο σάιτ γράφει:

Ο προπάππος του Ερντογάν, ήταν επικεφαλής αντάρτικης ομάδας Ελλήνων του Πόντου εναντίον των Τούρκων κατακτητών. Το επίθετο του προπάππου του Ερντογάν ήταν το εξισλαμισμένο Bakatoglu Memis. (…).

Η οικογένεια άλλαξε επίθετο το 1934, διότι η λέξη «Bakat», που ήταν το επίθετο της οικογένειας, εθεωρείτο βρισιά, διότι όλοι οι Έλληνες αντάρτες αποκαλούνταν «Bakat». Στον Πόντο, συνεπώς, η λέξη αυτή είχε τη σημασία Έλληνα αποστάτη, στασιαστή εναντίον των Τούρκων.

Οι φράσεις αυτές είναι στα όρια της τερατολογίας, και δείχνουν ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι που προβάλλουν με υπερηφάνεια την ποντιακή τους καταγωγή και τη γνώση περί αυτής είναι συχνά άσχετοι με την ιστορία και τον (τους) πολιτισμό (-ούς) της Μαύρης Θάλασσας.

Η λέξη (?) «Μπακάτ», στην οποία στηρίζεται όλο το επιχείρημα αυτής της παραγράφου, φαίνεται ότι είναι απλώς ανύπαρκτη.

Πάντως, στο ελληνοτουρκικό λεξικό του Κέντρου Ανατολικών Γλωσσών και Πολιτισμού δεν υπάρχει λήμμα Bakat. Υπάρχει μόνο η λέξη bağat, η οποία όμως σημαίνει «αμπέλι» και όχι «Έλληνας αντάρτης».

Το Google translate το αναγνωρίζει μόνο ως … σουηδική λέξη.

Στο σκέτο Google, δεν βγαίνει ούτε ένα σχετικό χιτ.

Αλλά, το κυριότερο, καμία τέτοια λέξη, ή έστω παραπλήσια, δεν ανευρίσκεται ούτε στο –εκτενέστατο– «Ποντιακό Λεξικό» που είναι διαθέσιμο ηλεκτρονικά στην ίδια την ιστοσελίδα Pontos news! Η οποία κατά τα λοιπά δεν διστάζει να διαψεύδει τον εαυτό της ισχυριζόμενη ότι «στον Πόντο» ήταν εν χρήσει τέτοια λέξη και δήλωνε τον «Έλληνα αποστάτη».

Πώς ήταν εν χρήσει; Από τη δράση των ανταρτικών ομάδων στον Πόντο έχουν φτάσει σε μας αρκετές αφηγήσεις, προφορικές, γραπτές ή τραγουδιστικές, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο μυθοποιημένες. Καμία όμως απ’ αυτές, καθόσον τουλάχιστον γνωρίζω, δεν περιέχει λέξη «Μπακάτ».

Μπορούμε λοιπόν με ασφάλεια να συμπεράνουμε ότι όλα αυτά –και άλλα ανάλογα– που διανθίζουν την αφήγηση είναι παραμύθια. (Π.χ.: σε αναπαραγωγή του ίδιου περίπου κειμένου σε ανάρτηση στο facebook, η σχετική φράση συμπληρώνεται και με μία παρένθεση, ως εξής: «Το επίθετο του προπάππου του Ερντογάν ήταν το εξισλαμισμένο Bakatoglu Memis (Μιμης Μπακατογλου) [sic]».

Με άλλα λόγια: ο κύριος αυτός λεγόταν … Μίμης, και το «εξισλάμισε» σε Memis.

Το ότι είναι παραμύθια, όμως, συνιστά ακριβώς τη γοητεία τους, και την αιτία της επίμονης επανεμφάνισής τους στην Τουρκία αλλά και σε όλο τον χώρο της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. (Σύμφωνα με πληροφορία του συγγραφέα Γκαζμέντ Καπλλάνι, στην Αλβανία άλλοι «ερευνητές» έχουν «αποδείξει» ότι ο Ερντογάν είναι δεύτερος εξάδελφος κάποιου Αλβανού από το Μαυροβούνιο. Η Άνθη Καρρά επίσης μου ανέφερε ότι, σύμφωνα με άλλη τουρκική θεωρία, είναι Εβραίος της Γεωργίας, ενώ γυναίκα του έχει «αραβικό αίμα»).

Διότι, όπως κάθε παραμύθι, μπορεί να διαβαστεί (ακουστεί) και να λειτουργήσει κατά δύο, ή και περισσότερους, τρόπους.

Παραμυθία, ως γνωστόν, παλιά σήμαινε «παρηγοριά».

Τα παραμύθια για τον Λαζό / Πόντιο/ Αλβανό / Μαυροβούνιο / Γεωργιανό / Εβραίο «Σουλτάνο» (έτσι δεν αποκαλείται παιγνιωδώς ο Ρετζέπ; Το ερώτημα όμως είναι, ποιο ακριβώς παίγνιο παίζει αυτή η προσηγορία) είναι ένας τρόπος αφήγησης της μετάβασης από την πολυεθνοτική αυτοκρατορία στα εθνικώς καθαρά κράτη, και ένας τρόπος παρηγορίας για τα τραύματα που η μετάβαση αυτή προκάλεσε και προκαλεί. Ας μην ξεχνάμε ότι, εκτός από την ρατσιστική παράδοση να πλήττουμε το γόητρο του μεγάλου ηγέτη αποδεικνύοντας ότι είναι ξένος, υπάρχει και μία άλλη παράδοση: να ανυψώνουμε το γόητρο μίας εθνοτικής ομάδας, ακριβώς αυτής της «ξένης» σε σχέση με τους υπηκόους του μεγάλου ηγέτη, αποδεικνύοντας ότι είναι ξένος προς αυτούς και οικείος προς εμάς (πρβλ. ο Ναπολέων ήταν Μανιάτης, ο Κολόμβος ήταν Έλληνας από τη Χίο κ.ο.κ.).

Η διάσταση αυτή του θαυμασμού για τον «ισχυρό άνδρα» είναι μερικές φορές ορατή κάτω από την απαξίωση και το μίσος που υπάρχουν σε πρώτο πλάνο. Π.χ.: σε ανάρτηση της ίδιας ιστορίας στο youtube, (μια ανάρτηση στην οποία, αντίστροφα απ’ ό,τι συμβαίνει συνήθως, τον κύριο ρόλο τον παίζει το κείμενο ενώ οι εικόνες απλώς το συνοδεύουν), το πρώτο σχόλιο χρήστη συνίσταται σε μία μόνο φράση, την εξής:

Ο καλύτερος Πρόεδρος που {δεν }είχε η Ελλάδα! Χαχαχαχα!

Ο σχολιαστής υπογράφει με το ψευδώνυμο «Moshe Dayan» – δηλαδή με το όνομα ενός άλλου ισχυρού άνδρα-ηγέτη σε έθνος κράτος που δημιουργήθηκε στο χώρο της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Αυτό το χαχάνισμα, που μπορεί να είναι το flip side του κλαυσιγέλωτος, κρύβει –και την ίδια στιγμή φανερώνει– τη δυσφορία από το κράτος έθνος, τη νοσταλγία για την πολυεθνοτική αυτοκρατορία.

Συναφώς, το ίδιο δημοσίευμα στο Pontos news έχει ακόμα μία αξιοπερίεργη αποστροφή, την εξής:

Τα λόγια του [Ερντογάν] μεταδόθηκαν από τα διεθνή πρακτορεία.

Τι δεν μεταδόθηκε; Η συνέχεια που αναγνωρίζει ότι το τουρκικό κράτος είναι πολυεθνικό [υπογραμμίζω εγώ] και διαχωρίζει τους Πόντιους από τους Τούρκους: «Είμαστε οι Τούρκοι, οι Κούρδοι, οι Πόντιοι, οι Ρομά, οι Βόσνιοι κλπ. Αγαπάμε τον λαό εξαιτίας της αγάπης μας για τον Δημιουργό. Δεν κάνουμε διακρίσεις εναντίον κανενός. Ο Θεός μας δημιούργησε σε διαφορετικές φυλές. Καμία φυλή δεν είναι ανώτερη από την άλλη. Εκείνοι που είναι κοντά στον Θεό είναι ανώτεροι».

Οι Πόντιοι αναδημοσιευτές φαίνεται να θεωρούν «σκανδαλώδη» αυτή την παραδοχή του Ερντογάν, για την οποία πανηγυρίζουν και είναι σίγουροι ότι «του ξέφυγε» παρά τη θέλησή του.

Όμως, χωρίς να χρειάζεται να ξέρουμε τι πραγματικά είπε και τι κατά βάθος ήθελε να πει ο ομιλητής, το γεγονός είναι ότι η δήλωση αυτή είναι πραγματικά άψογη, και είναι μία δήλωση «οθωμανική» με μία απολύτως θετική έννοια του όρου: μια έννοια όπου ο μονοθεϊσμός χρησιμοποιείται για να θεμελιώσει μία ριζικά αντι-ρατσιστική και εξισωτική αντιμετώπιση των ανθρώπων και των πληθυσμών. Οι συντάκτες δεν εξηγούν γιατί σκανδαλίζονται απ’ αυτή· ίσως, λέω εγώ, επειδή σε αυτήν αναγνωρίζουν μία δικιά τους επιθυμία και νοσταλγία. Την ίδια που τους έκανε να βλέπουν τα τουρκικά σήριαλ πριν από μια δεκαετία, και τις τουρκικές ταινίες μεγάλου μήκους πριν από μισό αιώνα – την ίδια περίοδο που κατέδιδαν στη χούντα Έλληνες καλλιτέχνες επειδή τους ταύτιζαν με τους Λαζούς.